Frente Revolucionária de Timor Leste Independente

DIRECÇÃO FAFC

Coordenador – Geral

Eng. Samuel Freitas

Vice CoordenadorGeral

Alexnadre Pinto

Contactos:

Samuel Freitas (00351-913892252)

e-mail : faf-coimbra@hotmail.com

Residência Universitária de Santiago, bl. 4, 3810-193, Aveiro, Portugal.


quinta-feira, 30 de abril de 2009

DEKLARASAUN IHA KONFERENSIA IMPRENSA


HUSI XEFE BANCADA FRETILIN,
DEPUTADU ANICETO GUTERRES

DILI, LORON 30, ABRIL 2009

Bankada FRETILIN hatan ba “tantang” husi S.E. De facto Primeiru Ministru Xanana Gusmao atu lori dadus KKN ba Tribunal de Rekursu: ami kumpri ona ami nia dever, ita bo’ot mak seidauk.

Diak liu S.E. Sr. Xanana Gusmao kaer metin nia responsabilidade nudar Xefe Governu, maske de facto deit, hodi hasai ministru sira neebe hetan alegasaun grave no kredivel katak sira envolve iha KKN. Ida nee mak hatudu katak nia iha duni seriedade no vontade politiku atu hasoru KKN no katak liafuan neebe uluk to’o agora dadaun halakon KKN iha ita nia rain, liafuan murak deit.

Horseik jornais diarios publika S.E. Sr. Banana Gusmao nia deklarasoens neebe dehan nia “tantang” FRETILIN lori dadus korrupsaun ba Tribunal Rekursus.

Deklarasaun ida nee hatudu nia falta sentidu responsabilidade nudar Xefe governu no nia se’es a’an ona husi nia promesa neebe uluk nia rasik halo iha tempu abertura legislatura foun parlamentu nasional nian, bainhira nia deklara katak governu la tauk atu kombate KKN, sei halo buat hotu no sei hamos KKN husi rain ida nee.

Dalan barak mak nia koalia, la iha toleransia nem itoan.
Bankada FRETILIN hakarak fo hanoin ba S.E. Sr. Xanana Gusmao katak maske seidauk hetan ordem ruma husi Tribunal kona ba akuzasaun ruma, iha pratika ida neebe existi iha mundu tomak, iha rain neebe moris ho boa governasaun, demokrasia no konstitusionalidade, bainhira iha indikasaun forte, tuir alegasaun katak membru governu ida envolve iha KKN entaun tenke konsidera grave ona atu hola responsabilidade politika atu hasai membru governu ida nee.
Ida nee mak hatudu zero toleransia ba hahalok KKN.

Iha neebe neebe deit mos, bainhira alegasaun forte hanesan nee forte no grave mosu, Xefe governu mak hodi hasai membru governu neebe suspeita no loke kedas investigasaun husi autoridade kompetentes atu hatudu katak nia hola medidas atu restaura fali konfiansa Povu nian ba governu.

Povu iha direitu lakon konfiansa bainhira alegasaun forte no kredivel mosu tanba integridade no kredabilidade governu afetadu, liliu bainhira Xefe governu hanesan Primeiru Ministru la hola medidas atu hasai duvidas neebe mosu iha Povu nia hanoin.

Hola medidas hasai membru governu ruma tuir alegasoens seriu no forte nee la signifika kulpabilidade kriminal, nem presiza hetan kulpabilidade, maibe tuir prinsipiu boa governasaun no demokrasia, tuir prinsipiu responsabilidade politika.

Agora, iha Timor-Leste oin seluk fali. Nia neebe iha responsabilidade hola medidas ezigi fali opozisaun mak tenke kaer metin integridade no kredabilidade nia governy nian, hodi lori porvas ba Tribunal Rekursus. Sr. Xanana Gusmao, nee hanoin sala ona. Ita bo’ot foti prinsipius responsabilidade governante hodi ain tau iha ulun, no foti ulun tau baa in fali.

Ita hotu keta haluha ona karik katak uluk, S.E. Sr. Primeiru Ministru sei Presidenti Republika nian iha Junu 2006, ezigi mos resisnasaun husi Dr. mari Alkatiri nudar Primeiru Ministru tanba hetan alegasaun deit husi programa Televisaun Four Corners neebe nia dehan tenke simu responsabilidade politika. La iha ordem tribunal ida iha tempu neeba no ikus mai Ministeriu Publiku arkiva kazu alegasoens hirak neeba.

Iha 2006 mos ministru rua resigna aan ona tamba alegasoens deit. Tradisaun iha ona, no sei diak ba ita bo’ot atu ezigi iha tempu neeba, diak mos ba ohin loron.

Sr. Xanana Gusmao, ami husu mos ita bo’ot ba hare lae ho diak knaar Tribunal Rekursu nian. Laos Tribunal Rekursu mak halo investigasaun ba alegasaun iha primeira instansia, maibe Ministeriu Publiku no Tribunal Distritu neebe krime akontese mak iha knaar. I menus tan laos opozisaun mak lori alegasoens ba Tribunal Rekursu ka Tribunal se se deit. Ministeriu Publiku mak lori. Opozisaun nia knaar mak buka tau responsabilidade politika ba governu.

Ami hakarak fo hanoin ba S.E. Sr. Gusmao katak ita bot hasai ona funsionariu publiku lubuk hira no halo mos konferensia imprensa tanba hetan deit alegasaun, ma hetan buat ruma husi tribunal to’o agora.

PNTL nia elementus mos hanesan, los ka lae S.E. Sr. Gusmao?
Maibe bankada FRETILIN mos lori kazu balun ona ba Provedor Direitus Humanus no Justisa kona ba alegasoens KKN iha governu nee nia laran. Ida nee mak orgaun ho kompetensia konstitusional no tuir lei atu investiga kazus KKN, abuzu poder no administrasaun a’at. Maibe tuir ami nia informasaun governu la koopera ho Provedor bainhira nia halo investigasaun. Por ezemplu hanesan kazu fo kontratu sosa fos liu US$14 milloens ba Sr. Germano nia kompania neebe hatama iha 2008 ona, maibe to’o agora Provedor la konsegue hetan kooperasaun husi membru governu atu bele halau investigasaun. Por ezemplu, provedor husu deit dokumentus kontratu nian mos governu seidauk fo iha fulan hirak nia laran. Bankada FRETILIN neebe hatam ona investigasaun seidauk bele hetan dalan nakloke itoan ba justisa, liliu Povu mos mak la konsegue hetan dalan nakloke ba justisa.

Tanba nee mak Bankada FRETILIN mak agora tantang ba S.E. Primeiru Ministru: favor koopera ho autoridades neebe investiga ita bo’ot rasik hela mos tuir konstituisaun no lei atu bele loke dalan ba justisa.

Bankada FRETILIN iha mos kazus seluk neebe ami hatama ba Provedor maibe ami seidauk hetan resultado investigasaun final. Hotu kona ba Povu nia osan. Ami sei hatama tan sa. Nee lalika tantang ami. Petisaun baTribunal Rekursu mos ami sei hatama tan sa, hanesan orsamentu geral estadu 2009 nian mos.

Maibe ami mak tantang ba ita bo’ot fali: simu lae ita bo’ot nia dever legal no konstitusional no koopera ho provedor; haruka ita bo’ot nia ministrus sira mos koopera ho Provedor. Ita bo’ot ezigi lae mos ita nia ministru sita atu hatan ba opozisaun de facto FRETILIN no seluk tan nia rekerimentu kona dokumentus oleo pezadu, ro funu no vensimentu assesores sira nian. Ita bo’ot halo lae it nia dever depois mak mai hanorin baa mi ami nia dever. Ami hatene ona. Lalika

Liliu kaer metin ita bo’ot nia responsabilidade politika no hasai Ministra Justisa de facto agora kedas tanba ema hotu konkorda, maibe ita bo’ot deit mak sei fo protesaun ba nia nafatin. Ami hatene katak nee susar maibe ami sei fo koragem ba ita sei it abele halo.

BA INFORMASAUN TAN DERE BA DEPUTADU ANICETO GUTERRES IHA 723 8569

quarta-feira, 29 de abril de 2009

7 ANOS DE VIDA DO PAÍS


Por: António Guterres

Na véspera do 7º aniversário da restauração da independência, o país continua longe das expectativas. Não sei ainda como vão ser comemorados os 7 anos da restauração da independência de Timor-leste. Espero que este 7º aniversário dê lugar a amplo movimento de reflexão crítica e prospectiva.

O futuro exige de nós uma análise crítica do presente, sem esquecer o passado, e a afirmação de uma nova meta acertada para a política timorense.

O nosso passado é constituido por uma geração de coragem. Uma geração que sempre teve e continua a ter ambições de luta para construir um Timor-leste democrático viável. Foi uma geração de sucesso, como é hoje reconhecido nacionalmente.

Os problemas de hoje são muito diferentes dos que enfrentámos há 24 anos. Estávamos noutro patamar de luta. Hoje, o país vive de uma nova crise profunda no plano político, económico e moral, que se traduz numa enorme desorientação de alguns políticos quanto ao caminho a seguir.

O país está a ser governado por uma geração que na sua maioria apoiou a integração de Timor-leste à Indonesia. É um projecto político particularmente arriscado e poderá colocar em causa a própria coligação no poder. Falo disso porque o modelo de desenvolvimento adoptado por este governo é incompatível com a realidade. O povo continua a assistir à actuação de um governo confuso com a sua ideologia.

Reparem bem: até ao momento existem duas actuações dos governantes que poderão vir a chocar-se, visto que a primeira tem um objectivo essencialmente económico, ou seja estar no poder parece ser uma oportunidade para enriquecer. Melhorar o rendimento e assumir-se como meio alternativo de acumulação de riqueza. E a segunda é predominantemente política, de conquista do poder.

O povo timorense sente na pele o aumento das desigualdades sociais, de corrupção e nepotismo e a desgraça do desemprego. Isto cria um clima de revolta e de profundo descontentamento.

O Sr. José Alexandre Gusmão (PM) parece ter percebido a situação. Por conseguinte, nomeou o Engº Mário Carrascalão como segundo vice primeiro-ministro no sentido de este denunciar os casos de corrupção e nepotismo.

Quando os restantes membros do governo de facto espalham dúvidas, especulações e propagandas falsas de que a corrupção e o nepotismo não existem, e pedem provas, aí estão as provas anunciadas pelo Engº Carrascalão. Decidiu revelar ao povo as duas grandes realidades da estrutura política do governo de Gusmão.

Estas foram assumidas pelo próprio Mário Carrascalão (segundo vice primeiro-ministro), ao afirmar que “todos os ministérios têm corrupção e nepotismo”. E disse ainda que “quase todos os ministérios estão no vermelho, ou estão afectados pelo nepotismo (KKN) ”.

A corrupção e o nepotismo são dois casos muito conhecidos na actualidade em Timor-leste. Aumentam progressivamente e conseguem assustar-nos e chocar-nos. Vejam só os recentes acontecimentos, com os relatos que a imprensa timorense vem trazendo, anunciando as práticas de corrupção e nepotismo cometidas pelos Ministérios de Justiça e de Comércio, Indústria e Turismo. É triste mas são realidades do dia-a-dia em Timor-Leste.

Percebe-se que o Sr. Carrascalão está a cumprir a sua parte, levando muito a sério o cargo que lhe foi conferido. Tem actuação exemplar, digna e eficiente na prestação de serviço de combate à corrupção e desvio de dinheiro público. Por cá, continuo a acreditar num bom trabalho do Senhor Carrascalão. Contudo, resta-nos a esperar para ver se o Senhor Gusmão também cumpre a sua parte e assume responsabilidades. Caso contrário, o país irá enfrentar uma redução de capacidade do investimento público e privado. As finanças públicas e os planos de desenvolvimento serão afectados. A cobertura dos serviços sociais enfraquecerá, expandindo-se assim a pobreza.

Não podemos admitir que isto continue. O nosso país é viável e tem todas as condições necessárias ao desenvolvimento e crescimento económico. A situação tem-se agravado desde que AMP assumiu o poder.

É preciso mudar o caminho e definir um novo rumo para Timo-leste. Neste contexto, eu suponho que a Fretilin está bem colocada para responder este desafio. Acredito que o partido estará pronto para assumir a liderança e definir um modelo de desenvolvimento económico e social equilibrado, reduzindo as desigualdades e garantindo a unidade e coesão dos timorenses.

terça-feira, 28 de abril de 2009

NOTA

O F.A.F.C vem aqui felicitar o novo presidente dos ATC, Hélio Guterres, eleito democraticamente no dia 24 de Abril de 2009, e desejar muitas felicidades nessa nova etapa e que os próximos 2 anos sejam repletos de muito sucesso.

A Direcção

Deklarasaun Politika Bankada FRETILIN: Oleo Pesadu

DEKLARASAUN POLITIKA
HUSI BANCADA PARLAMENTAR DA FRETILIN
PARLAMENTU NASIONAL RDTL NIAN
Dili, 28 de Abril de 2009

Nai Presidente Parlamento Nacional em exercicio
Ex.Cias
Deputado sira hanesan membro Parlamento nacional no representante Povo nia, iha dever hodi haburas, no hamentin uma fukun ne’e nia knaar, hodi tatoli Povu nia preocupação ba Governo, no sai Povu nia lian, Povu nia isin, no materializa povo nia mehi hodi haburas no hametin ita nia independência.

Hau nudar Deputado hussi bancada FRETILIN iha knaar no iha competência tomak atu tatoli Povu nia lian no hussu ba Governo, tuir art. 9°, alinea h, no artigos 137° e 138° Rejimento uma fukun nia rasik.

Hau halo requerimento ida ne’e hau hakarak hussu ba Governo atu bele hatan resposta ho escrito tuir Konstituição da República artigo 101° no. 2 e artigo 107°. Atu nune’e ita hotu bele hakruk ka halo tuir lei nebe iha.

Declaração Politica
Ohin hau hakarak koalia dalan ida tan kona ba Eletricidade iha Timor laran tomak em particular koalia kona ba Central Elektrica ho consumo Óleo Pesada nebe Governo ida ne’e hakarak hari tamba deit iha enteresse no laiha hanoin futuro no Gerasaun Rai ida nia.

Iha Declarasaun ne’e hau hakarak hato’o relatório preeliminario ida hanesan partido oposisaun de facto ba estudos de comparativa nebe comisau G no comisaun E halao iha Nasaun Malásia no Macau.

Makinas ka Geradores nebe produz Emisaun ka poluisaun nebe boot horas ne’e dadauk bandu tamba fo duni impacto Negativo ba Saúde humanu, meio ambiente no provoca desastres naturais liu liu Pprovoca Udan sisisn hanesan Enviroment Impact asseement Malásia esplica bahinra delegasaun halo audencia.

Tamba ho hanoin hirak iha leten hau hakarak fo hela hanoin no atensaun ba ita tomak ba Plano atu hari Central Electrica ho consumo oleo Pesado, nebe examina ita ida idak nia Conciencia no Responsabilidade Moral ba Nasaun no ba Povo ida ne’e, katak ita tenke hakruk no halo tuir, Constituicao, Lei, Adesaun ka Convencoes hotu nebe iha no ita sadere.

Obrigasaun konstitusional ba nai ulun hotu nebe kaer ukun no ba sidadaun hotu hare no fo atensaun makaas, ba Artigu 6 liña f, no Artigo 61 alinea 1, 2 no 3.

Nai Presidente no maluk Deputados sira hotu
Relatorio Preeliminario nebe ami hakarak hato’o mak hanesan tuir mai ne’e:
Iha nasaun Malasia no Saba – Kinabalu haesan Estado Nasaun Malasia nia ida nebe ami visista no hare dereitamente Centrais electricas nebe sira usa maka:

1. Diesel/Oil ka MFO
2. Gas
3. Coal/Carvao Mineral
4. Hydro
5. Seluk seluk (Biomass. Biogas).

Geradores balu usa medium Feul Oil ka Diesel. Medium feul oil ne’e la hanesan ho heavy feul oil. Tamba medium feul oil la halo tratamento ida nebe especial haensan heavy feul oil ka oleo Pesado antes atu consumo ba iha Geradores hirak ne’e. Tamba medium feul oil ne’e tuir teoria refinaria halo destilasaun depois de gasoleo/diesel antes de Heavy feul oil.

Los duni oleo pesado ka medium feul oil idak idak iha nia Viscosidade ka kekentalan. Viscosidade/kekentalan ne’e iha oin 3. Viscosidade/kekentalan mak 180, 300 no 500 kg por Segundo.

Petronas mak halo refinaria rasik hodi destila medium feul oil ne’e atu usa ba iha Geradores hirak ne’e. Petronas rasik mak controla processo hotu hotu tamba probleme Poluisaun ka emisaun ne’e.

Interesante liu mak Ministerio de Electricidade, Agua e Comunicasaun, departemento Enviromental Impact Assessment halo esplicasaun nebe claro no fo hanoin ba ita hotu katak: Los duni Heavy Feul oil ka medium feul oil nebe produz emisaun ho NO2 no CO2 fo duni impacto negativo ba Meio ambiente, hanesan udan sin, saude humanu no provoca rai manas no bele provoca deassters naturais.

Tamba ho razoes hirak iha leten Nasun Malasia rasik desde iha 1990 sira hahu reduz Geradores ho consumo medium feul oil hussi 41.9%, to’o horas ne’e sira hela deit 0,2% e sira hahu tiha ona usa energias renovaveis hanesan gas nebe sira usa iha tinan 1990 ho 26.2%,, to’o agora hassae ba 55,9 %, Coal/carvao mineral hussi 13,8% hasae ba 36,5%.

Hanesan observasaun geradores nebe ho consumo Diesel ka medium feul oil nasaun Malasia usa deit iha Saba cidade kinabaluu. Estado ida hussi nasaun Malasia.

Hafoin visista tiha nasaun Malasia Delegasaun ba continua halo visita ba Macau nebe ba hare direitamente Central Electrica ida ho consumo oleo pesado. Iha central electrica ne’e mak los duni usa oleo pesado nebe ami ba hare duni oleo pesado ho ninia tratamento tomak antes atu fornece ba geradores hodi fongsiona.

Iha audencia ho estrutura CEM hetan duni esplicacoes barak, e sira rasik mos iha plano nebe gradual atu husik mos geradores nebe ho consumo oleo pesado. Tamba povo macau rasik mos egige ba departementos nebe relevante liu liu CEM atu loron loron tenke controla emisaun nebe produz hussi geradores hirak ne’e.

Hanesan razao ida nebe Sr Pedro lay no Shr. Januario no destintos Deputados balu sempre hatete katak horas ne’e iha technologia nebe moderno atu adapta ba geradores nebe produz emisaun boot atu bele menimiza ka halo emisaun ne’e lakon.

Tecnicamente hau hakarak esplica oitoan kona aparelho ida nebe adapta ba geradores hirak ne’e katak: Aparalho ne’e nia naran Katalisator ka Reactor, bele la fo sai suar maybe nia suar nebe produz hussi oelo tudan nebe hussi Geradores hirak ne’e sei iha hela deit iha kano ka tabung ida nebe fo sai suar ne’e nia laran. Hafoin tempo ruma precisa hamos ou lian seluk tenke halo Desuphurizasaun.

Iha Makau bahinra sira adapta Katalisator ne’e precisa investe 450 milhoes Patacas nebe equivale $ 55 milhoes ba Geradores grupo 7, CEM hodi bi’it investe tan ba iha aparelho ne’e tamba Povo mak obriga no egize tamba maquinas hirak ne’e produz duni emisaun nebe boot.

Maibe to’o tempo Desuphurizasaun, katalisator ne’e tenke hamos ka troka.

Nai Presidente no maluk Deputados sira hotu
Razoes balu nebe Governo ida ne’e no distintos deputados balu argumenta katak, Geradores ho consumo oleo pesado ne’e hakarak usa provisorio ka usa deit iha tina 3 ka 4 nia laran e ita nia Povo ida ne’e dehan tinan ida nia laran bele hetan hotu Eletricidade.

Iha tempo badak ita hotu bele hetan eletricidade maybe husik hela veneno ba ita nia geracoes iha futuro.

Hanesan informasaun verbal nebe ami rona hatete katak Linhas de transmisaun sei dada to’o 630 km hamutuk ho 10 Fider/Switchyard.

Tamba ne’e ami hakarak hussu:

Tempo hira mak ita boot sira planeia ona atu halo construsaun ba Linhas de transmisaun ho fider sira ne’e?

Informasaun nebe ami hetan iha Malasia hateten katak halo construsaun Grid lines ka Linhas de transmisaun ho fider/switchyard sira ne’e lori ho lalais liu tina ida ho balu ba 250 km.

Tamba ne’e hau sei iha duvida boot ba iha Linhas de transmisaun nebe sei hari ho total 630 km ho fider/switchyeard centro 10 hanesan Sr Pedro ho Sr, Januario dehan atu halo tinan ida nia laran.

Hau iha duvida boot liu tan ba Sr Pedro ho Sr. Januario nia declarasaun balu katak sei halo mobilisasaun ba contratores barak barak para halo construcao hirak ne’e. Se acontece duni hanesan ne’e hau hanoin Mega projecto ne’e nia resultado sei ladiak e osan sira ne’e sei gasta arbiru deit no sei la hetan kualidade ida nebe diak.

Piur liu Governo ida ne’e hakarak sosa kedas ona geradores tuan hirak ne’e iha tempo badak nia laran. Hau preocupa tamba geradores hirak ne’e mai to’o iha Timor Leste sei liga ho saida? Maquinas hirak ne’e mai atu tau hele deit hanesan ne’e?

Tamba ne’e hau recomenda ba ita boot sira para concentra uluk lai halo construsaun Grid lines/linhas de transmisaun hafoin halo decisaun ba geradores saida mak ita hakarak usa.

Nai Presidente Parlamento Nacional

Desisaun ba aprovasaun projektu oli pezada ne’e mos sei hasae tan deit valor orsamentu Estadu no obriga Parlamentu Nasional atu halo desisasun ba foti osan Fundu Petrolio nia tamba sei halo despesas no gastos barak ba Geradores tuan nebe Governo ida ne’e hakarak sosa.

Tamba ami fiar katak orsamento nebe sei aloka ba manutensaun ba Geradores hirak ne’e
Sei boot liu tamba Maquinas ne’e usado no ninia Eficiensia servisu labele atinge ona 100%. Tamba ne’e precisa osan boot para halo manutensaun.

Ami hare total orcamento nebe aloka iha tinan 2009 hamutuk $ 87 000 000 atu hahu halo construsaun central electrica ne’e la claro tamba ami hare iha proposal Companhia nia halo confusaun boot.

1. Orcamento hira mak atu sosa Geradores segunda mao?
2. Geradores hirak mak governo ida ne’e hakarak sosa.
3. Orcamento hirak mak hakarak halo construsaun ba iha redes de transmisaun ho ninia Transformadores?
4. Orcamento hira mak Governo ida aloka atu halo Supervisao ba Projecto ne’e?
5. Orcamento hira mak Governo ida ne’e akoka atu halo estudos de viabilidade liu liu ba impacto ambiental?
6. Orcamento hira mak Governo ida aloka atu prepara infrastrutura ba projecto ne’e?
7. Orcamento hira mak Governo ida ne’e aloka atu selu transporte hodi tula Geradores tuan sira ne’e hussi Cina mai iha Timor Leste?
8. Tamba saida mak iha Debate Orcamento Geral 2009 nia mai esplica katak Geradores tuan hirak ne;e sei ba hari iha area Manatuto no Same, maybe derepenti deit dehan ba hari fali iha area Hera?

Hau hanoin perguntas hira ne’e bele hussu ba ita idak idak nia an halo oin sa ita bele halo plano nebe diak hodi labele gasta Povo nia osan naran naran deit.

Tamba ne’e diak liu Governo ida ne’e mai iha uma fukun ida ne’e hatan ka esplica lai Requerimentos nebe Bancada Fretilin hatama iha semana liu ba, dia 20 de Abril de 2009.

Dala ida tan ami hakarak atu fo hatene iha uma Fukun ne’e katak saida deit mak hakarak atu halo, relasaun Orsamento Estado nia tenke tuir Procedimentos Legais.

Laos hanesan dadauk Ministro de Facto Pedro Lai halo bahinra ami denuncia documento Advance Payment Guarantee falsu iha Uma Fukun ne’e, Sr. Pedro halo fali iniciativa mesak ba contacto fali companhia seluk hussi cina para atu mai halo Central Electrica ne’e sem liu hussi processo legal ruma.

Hau hanoin maluk deputados sira ita labele halo hanesan ne’e tamba nasaun ne’e nasaun soberano, Dereito e Democratico.

Tamba ne’e hau hakarak hussu ba ema hotu, liu liu nain ulun sira hotu nia Conciencia katak:

Projecto boot hanesan ne’e liu liu ba enteresse Nacional diak liu halo Consensus no halo plano nebe diak atu implementasaun no execucsaun orsamneto bele hetan resultado nebe diak ba rai doben ida ne’e.

Lian meno ba Governo:

1. Hussu ba Governo atu hare didiak no hanoin ho kakutak malirin kona ba Construsaun Central Electrica ho consumo oleo Pesado ne’e,

2. Para bele hasai duvidas hotu precisa duni halo Workshop Nacional ida atu bele halo discusaun nebe clean no academicamente atu bele fo solusaun nebe los ba assunto ne’e.

3.Ba Companhia China Nuclear Industry 22 nd Constrution Co Ltd. ka Companhia ida nebe deit ka companhia seluk nebe hatudo subar subar karik atu labele obriga an halo construcao ne’e tamba Partido Fretilin, Sociedade civil nacional ho internacional la aceita no sei la simu constrcao central electrica ho consumo oleo pesado ne’e tamba ho razoes babarak nebe ami hatete ona.

Libertasaun Povu nebe absoluta no kompletu katak ita sei la husik hela veneno no tusan ba futuru jerasaun sira.

Ba ita boot sira nia atensaun hau hato’o Obrigado barak.

Inácio Freitas Moreira
Deputado Fretilin


BA INFORMASAUN TAN DERE BA DEPUTADU INACIO MOREIRA: 7466168

segunda-feira, 27 de abril de 2009

BANKADA FRETILIN

FRENTE REVOLUCIONÁRIA DO TIMOR-LESTE INDEPENDENTE
(FRETILIN)

DEKLARASAUN POLITIKA
Dili, 27 Abril 2009

Bankada FRETILIN ezigi SE Sr. Xanana Gusmao mak iha responsabiliade hasai Sra. Lucia Lobato, tamba nia krebilidade nudar lider mak iha duvida dadaun se nia la halo buat ida.

Nudar Xefe Governu, neebe mos Primeiru Ministru, maske de facto, Sua Excelencia Xanana Gusmao mak iha responsabilidade total kona ba hahalok nia Ministru ka Membru Governu ruma. Tanba nee mak se nia la hasai kedas Ministra de Factu Justisa Lucia Lobato, entaun nee signifika katak nia tolera duni KKN no nia simu hahalok ida nee.

Se S.E. Sr. Xanana Gusmao la demiti agora kedas Ministra De Factu Justisa Lucia Lobato, ita hotu bele fiar metin katak nia liafuan murak hasoru KKN, mak nee deit. Lia fuan murak deit. La iha konviksaun politica nem itoan, la iha vontade politica nem itoan atu hasoru preokupasaun bot iha ita nia rain.

Iha Outubru 2008 liu ba Jornal Tempo Semanal publika ‘alegasaun SMS’ kona ba Sra. Lucia Lobato. Alegasaun hirak neeba grave tebetebes no mosu husi Sra. Lucia Lobato nia hanfone rasik. Hafoin alegasaun hirak neeba publika, bankada FRETILIN halo deklarasaun politika, neebe bankada ezigi katak S.E. Sr. Gusmao iha obrigasaun no responsabilidade nudar Xefe Governu atu hasai asaun ruma, liliu hasai nia kedas, tanba iha ona alegasaun grave no kredivel kona ba KKN kontra Sra. Lucia Lobato. Maibe to’o ohin loron la iha indikasaun ruma, nem iha lia fuan ruma husi Sr. Gusmao desde tempu neeba to agora.

Iha loron 20 Abril 2009, Jornal Tempo Semanal publika fali alegasaun foun kona ba Ministra Justisa, Sra. Lucia Lobato no nia kaben Sr. Americo Lopez, kona ba uza deit kompania Wasupa nia naran atu hatama farda guardas prisionais nian. Jornal Tempo Semanal foti alegasoens neebe koalia husi sidadaun Timor oan neebe kompania nia nain rasik, neebe deklara katak Sra Lucia Lobato no nia kaben mak husu sira no selu osan 10% folin projectu nian ba sira atu bele uza sira nia kompania ba manan projetu ida neebe iha ninia ministeriu rasik.

Nee ema neebe envolvidu rasik mak deklara. Laos ema seluk ka terseira pessoa mak konta. Nee grave tebetebes, no relasiona fali ho kazu uluk neebe publika iha Outubru tinan kotuk neebe alega katak ministra fo projetu ba nia a’an rasik. Provas iha tempu neeba mosu iha SMS neebe ministra rasik haruka ba Ibu ida iha Indonesia neeba, neebe hatudu Sra. Lucia rasik mak kaer fali preparasaun projetu sosa farda nian.

Nee provas makas tebetebes. Sr. Gusmao labele husik hela deit. Nia tenke hasai Sra. Lucia agora kedas. Sra Lucia kaer hela projetu barak iha nia ministeriu, neebe precisa ema ida neebe iha kredibilidade a’as liu. Neebe Povu hotu bele fiar, hanesan projetu terras no propriedades. Notaridao Publiku mos iha nia okus. Protesuan testemunhas mos iha nia okos. Buat barak. Justisa bele lakon nia kredibilidade tamba ema ida neebe iha mahon metan bot ida iha nia leten. Bankada FRETILIN responsabiliza Sr. Gusmao rasik ba asaun hotu Sra. Lucia Lobato neebe halakon ka usa kleuk osan estadu nian, desde tempu uluk bainhira bankada ezigi demisaun, maibe Sr. Gusmao to’o ohin loron seidauk hataaan nem hola medida ruma kona ba kazu ida nee.

Nee laos quarter, nem satu dolar Sr. Gusmao. Nee US$97,000. Se ita dehan tenke hasai tamba naok quarter, no tenke hanoin diak atu naok mos satu dolar deit, entaun ho US$97,000 nee seriu ka lae?

domingo, 26 de abril de 2009

CANONIZAÇÃO DO BEATO NUN’ÁLVARES PEREIRA, O SANTO CONDESTÁVEL


Por: Dom Carlos Filipe Ximenes Belo, SDB, Bispo Emérito de Dili e Co-laureado Premio Nobel da Paz 1996

Acaba de ser elevado aos altares, pelo Papa Bento XCVI, o Beato Nun’Álvares Pereira, que foi, desde 1904, Padroeiro do Colégio Masculino da Soibada, no Reino de Samoro, Timor Leste.

O Santo Nuno de Santo Maria, nasceu no dia 25 de Junho de 1360 em Cernache do Bomjardim (Sertã), Portugal.

Era filho de D. Álvaro Gonçalves Pereira e de Iria Gonçalves do Carvalhal, criada da corte. O Rei de Portugal, D. Pedro I legitimou-o no ano seguinte, a 24 de Junho. Aos treze anos de idade entrou no séquito do Rei D. Fernando.

Em 15 de Agosto de 1376, casa contrai o matrimónio com Dona Leonor de Alvim, rica dama de Entre-Douro-Minho. Do casamento, nasceu uma filha, Dona Beatriz.Em 7 de Abril, Nun’Álvares Pereira é nomeado pelo Monarca, D. João I, Condestável e comandante supremo do exército.

Em Agosto de 1385, ganha a batalha de Aljubarrota, contra os Castelhanos, utilizando a táctica do quadrado.Em Outubro de 1388, já então falecida Dona Leonor de Alvim, Dom Nuno deixa a filha entregue aos cuidados da avó, inicia em Aljubarrota, a construção da Capela de S. Jorge; e em Julho de 1389, impulsiona a construção do Convento do Carmo, em Lisboa. Desejando deixar o “mundo” e entregar-se a Deus, em 1393, reparte as terras que lhe foram doadas com os companheiros de armas.

Em 1397, instala no Convento de Lisboa os frades da Ordem do Carmo.A 15 de Agosto de 1423, professa no Carmo, tomando o nome de frei Nuno de Santa Maria. Dedicou-se a uma vida de pobreza, pedindo esmola em favor do convento e sobretudo dos pobres. Organiza a distribuição quotidiana de comida, pelos pobres. Toma como padroeira da sua vida Nossa senhora.

Morre no dia 1 de Abril de 1431, dia da Páscoa. Foi reputado de “santo” e assim tratado pelo povo Português, ao longo dos séculos. Foi declarado Beato pelo Papa Bento XV em 1918. No dia 3 de Julho de 2008, o Papa Bento XVI dispôs a promulgação do decreto e durante o consistório de 21 de Fevereiro de 2009 e determina que o Beato Nuno seja inscrito no álbum dos Santos neste dia, 26 de Abril.

Nun’Álvares Pereira e o Colégio de Soibada
Em 1898, o Bispo de Macau, Dom José Manuel de Carvalho confia a Missão de Soibada aos padres da companhia de Jesus. Chegam a Samoro os padres Sebastião Maria Aparício da silva, SJ, Manuel Fernandes Ferreira, SJ. Em 1900, o Padre Sebastião dá início à construção da Igreja, da residência missionária e o Colégio masculino de Soibada. O Colégio “Nun’Álvares”, foi a partir de 1902, alfobre de muitos timorenses que ali receberam a educação e instrução. Muitos foram os chefes-de-sucos; funcionários das repartições, tanto em Díli, como nas Circunscrições civis e Postos Administrativos e sacerdotes.

Recordamos alguns nomes sonantes que passaram por Soibada: José Ramos-Horta , actual presidente da República de Timor-Leste; Francisco Xavier do Amaral; Nicolau Lobato; Francisco Lopes da Cruz; Monsenhor Martinho da Costa Lopes, o Bispo Alberto Ricardo; Abílio Osório, Tomás Ximenes, Francisco Borja, etc.

Hoje, o Colégio Nun’Álvares de Soibada continua a funcionar. Esperamos que com a ajuda do Santo Nuno de Santa Maria, e da ajuda financeira dos antigos Alunos da Soibada, o Colégio continue a desempenhar a sua função de promoção cultural e social dos jovens de Soibada, Laclubar, Fatoberliu e Barique.

São Nuno de Santa Maria, Rogai por nós;
Santo Nuno de Santa Maria, Rogai pelo nosso Colégio de Soibada.

Porto, 26 de Abril de 2009

Artigu husi: The Australian

“Enkuantu Timor oan husu hela esmola, assesores internasionais rau’ut nakonu.”
Paul Toohey 25 Abril, 2009
Artigu husi: The Australian

Ines Alemida ema ida neebe servisu fo apoiu imprensa iha Ministeriu Finansas Timor-Leste nian. Tinan dadaun nia sei manan osan bot liu nia Primeiru Ministru, Xanana Gusmao, neebe iha salariu basiku US$1,000 fula fulan ho US$500 subsidiu.

Sra. Almeida, ema ho nasionalidade mista Australia no Timor oan neebe moris dadaun iha Timor-Leste, Banku Mundial hare fali hanesan ema estrangeiru, no sira selu nian husi osan Banku Mundial nian no osan neebe nasaun balun fo hanesan grant ba Banku Mundial. Iha tinan 2008-2009 nia manan osan pakote ida ho salariu basiku US$182,400 no hetan fali US$41.365 ba viagems no osan moris loroloron, ho total neebe nia hetan mak US$219,765. Bainhira halo conversaun ba osan nee ba dolar Australia nian, hamutk sai $300,000. Kevin Rudd mana $330,000.

Jornal Weekend Australia hetan kontratu individual ba consultante balun neebe validu dadaun ema estranegiru ninian iha Ministeriu Finansas Timor-Leste nian. Sra. Almedia nia vensimentu kiik liu barak.

Eis Ministru Negosius Estrangeirus Alexander Downer dehan katak vensimentu consultante sira nee nian “moi la iha”, tamba Timor-Leste rain ida neebe kiak liu isa Asia, iha neebe nia povu liu 50 persent hetan deit US$1 iha loron ida.

Rodney Lewis nee eis kandidatu Partidu Liberal nian neebe servisu dalan ruma iha Timor-Leste no ruma iha liu. Tinan nee nia sei manan $341,623 atu servisu ba loron 271 nudar senior assessor juridico iha Ministeriu Finansas.

Sr. Lewis hetan mos $49,824 reimbolsu nia gastus no contingensia, ho pakote kontratu iha 2008-2009 total $391,447.

Maibe laos Sra. Almeida ka Sr. Lewis mak kestaun importante iha nee. Maibe Banku Mundial, neebe hamutuk ho Ministra Finansas Timor-Leste nian mak halo approvasaun ba consultarias extraordinariu hirak nee. Sra. Pires mak assina kontratus, neebe depois ba Banku Mundial atu bele hetan aprovasaun ikus liu.

Banku Mundial nia objetivu mak atu fo “assistensia financial no tekniku ba rain iha dalan desenvolvimentu iha mundu laran.”
Sr. Downer dehan katak UN nunca selu osan bot hanesan nee bainhira sira iha Timor-Leste no dadaun mos sira la selu.

“Nee moi la iha,” nia dehan. “Hirak nee programas assistensia nian; tamba nee mak osan ba to’o iha fatin neeba. Hau hakfodak tebetebes. Hau hatene salariu hirak nee no hau hatene hirak mak Un selu dadaun.

“Atu bele manan US$250,000 tintinan iha UN, ó tenke iha posto a’as liu iha estrutura UN nian. Adjuntu Sekretariu Geral UN nian ida make bele manan itoan bot liu US$300,000 tintinan. Hau kolia dadaun kona ba xefe departamentu assuntus politkus iha UN, ka zefe missaun manutensaun paz nian ruma, laos ema servisu apoiu imprensa ka assesores fianasas nian.”
Sr. Downer dehan katak UN halo ema barak la gosta molok Timor-Leste hetan independensia bainhira sira nian funsionarius lao ba lao mai iha “kareta diak mesak deit” no toba iha ro luxu. Agora vensimentu assessor sira nian hamosu “escandalobo’ot” ida.

“Osan neebe sira selu dadaun ita fiar labele,” nia dehan. “Osan hanesan nee bot liu osan neebe ministru governu Timor-Leste nian ida manan no ema itoan deit iha Timor-Leste mak bele manan deit to’o US$20,000 iha tinan ida nia laran. Buat hanesan nee mak bele hamosu problema ba rain ida neebe iha dalan desenvolvimentu hela. Trsite liu mak nee.”

Australiano ida seluk, Graham Daniel, iha kontratu fulan sanulu resin rua nudar senior assessor gestaun nian ba Ministra Finansas. Ba nia servisu loron 180 iha tinan 2008-2009 nia laran, sira selu nia US$236,160 ho mos US$60,361 kona ba reimbolsu nia gastus no contingensias, lori nia pakote to’o US$296,521.

Bainhira husu ba nia sei nia hanoin katak Timor oan hakfodak ba osan bot hirak mak nia manan sei sira hatene lia los kona ba ida nee, Sr, Daniel dehan: “Lolos sira labele hatene kona ba ida nee. Laos hau mak simu osan bot liu iha Timor. Ida nee hanesan osan neebe hau manan iha rain seluk. Hau nia kontratu bo’ot maibe iha ema balun neebe manan bo’ot liu hau.”

Governu Australia nudar rain ida neebe membru Banku Mundial nian halo kontribuisaun osan ba Banku, tuir neebe sira bele ka labele husu reimbolsu fila fali. Tuir lolos, sira fo osan bo’ot ba Banku tintinan. Hanesan exemplu ida, ha 2007-08 sira kontribui $388.8 millaun ba Banku Mundial nian Assosiasaun Desenvolvimentu Internacional.

Australia mos dalan ruma selu osan dalan ida deit ba Banku Mundial liu husi AusAid. Sira fo $13 millaunba Timor-Leste iha Programa Harii Kapasidade iha Finansas no Gestaun Publiku nian, husi consultants sira hetan pagamentus dadaun.

Sr. Daniel dehan katak osan nee laos “grant ba Timor” maibe ba porjetu. “Timor-Leste labele gasta tuir sira nia hakarak deit. Ida nee kesi metin tuir kontrole makas. Osan neebe hau manan nee laos diferente osan neebe assessor seluk neebe servisu iha rain kiak hanesan Timor manan no hau servisu iha rain barak ona.”

Governu Timor-Leste nian dehan katak Sr. Daniel hetan hamoi iha parlamentu nasional husi partidu opozisaun tamba alegasaun nia trata elementus ida iha ministeriu a’at. Alegsaun ida nee sei iha prosesu investigasaun dadaun iha ministeiru nia laran.

“Ida nee persegisaun kontra hau tamba ema bo’ot neebe korruptu,” nia dehan. Nia lakoi fo sai sé mak iha buat nee nia kotuk.

Sidadaun Amerikanu, Francis Ssekandi, assessor senior ida tan iha Ministeriu finansas nian. Nia pakote salariu iha tinan 2008-09, neebe incluidu salariu no custus viagem, haumtuk US$424,427 atu servisu loron 272 deit.

‘Hau mana US$700 fula fulan,” Sra. Pires dehan.
“Hau rasik hanoin katak osan nee (neebe assesores sira manan) bo’ot liu…..Assesores balun uluk servisu iha Afghanistaun no Irak no hau tenke halo mompetisaun atu lori sira mai iha nee. Nee hau labele kontrola; ami liu husi folin merkadu.

“Kontratu ba assesores neebe ami kontrata liu husi prosesu tender ida neebe makas. Prosesu nee tuir Banku Mundial nia guidelines.

“Hodi tempu neebe hau sai ministra (iha 2006), ami hetan (husi FRETILIN nia governu) Ministeriu finansas ida neebe la servisu diak. Tamba ema assesores hirak nee mak ami harii fila fali sistema nee. Ami presiza ema ho skills – no, ami hein katak, ami sei la presiza sira ba kleur.
“Iha rain neebe foin sai husi funu servisu nee complikadu. Timor oan seidauk hetan oportunidade ka edukasaun atu halua servisu ida nee. Ami presiza peritus sira. Hau hatene momos katak assistensia tekniku mai hamutuk ho folin ida neebe a’as.” Bainhira ami husu ba nia sei Timor oan sira simu salaries a’as tebe tebes hanesan nee, Sra. Pires dehan; “hau tenta atu esplika ba sira dadaun. Ida nee mak mundu neebe ami moris dadaun. Ita hotu hakarak halo mudansa iha mundu, maibe hau realistiku.”

Deputadu FRETILIN nian no Vice Presidenti partidu nian Arsenio bano dehan katak Timor oan sira la simu ida nee. “Timor oan baral liu mak nem bele hetan $1 loroloron,” nia temik. “Limanulu cent mos buat bo’ot ona ba sira. Balun labele hetan nem $5 iha fulan ida nia laran.
“Rain nee kiak tebe tebes no sira (consultants) manan osan bo’ot liu. US$200,000 nee bo’ot liu orsamentu investimentu ba luron iha distritu Oecussi ba tinan ida nee. Ida nee bo;ot liu orsamentu ba refeisaun eskolar la labarik nain 4,000 iha distritu Ermera.

“Ida nee halo ita hakofodak. Hau hanoin nee hatudu falta irresponsabilidade. Osan nee mai husi parseiru desenvolvimentu no husi taxa selu nain sira…..Sira lakoi fo assitensia ba ema ida deit atu manan $200,000; sira hakarak fo tulun ba ema millaun ida.”

Nigel Roberts, Banku Mundial nia Director ba Timor-Leste, Nova Guinea no Ilhas Pasifiku nian, dehan katak nia simu katak assuntu nee importante.
“Hau konkorda katak ita hare ba ida nee la dun consistent maibe ita tneke hare katak atu hadiak nesisidades rain nee nian agora dadaun sei presiza tulun husi liur, tamba Timor oan ho esperiensia no kualifikasaun la dun iha barak.”

Nia dehan katak Timor nee rain ida neebe iha naran riku tamba mina rai, maibe iha “desligasaun entre osan neebe nasaun nee simu no slariu ema nian.”

Nia dehan katak maske Timor nian reseitas mina rai sae makas, laos osan hotu mak bele hodi gasta kedas tamba leis neebe obriga governu tau osan barak liu iha fundu mina rai. Dadaun osan la gasta ho lalais neeb presiza no assesores estrangeiru sira servisu dadaun atu desblokea prosesu ida nee.

“Governu harii buat hotu husi rai hodi independensia, no ida nee lori tempu,” Sr. Roberts dehan.
Nia aumenta katak iha tinan kotuk Produsaun Brutu Domestiku sae 12 persent no ida nee hatu’un kiak ona no nia katak ida nee mosu tamba assesores sira nia servisu.

Sr. Roberts dehan katak salariu hanesan nee normal. “Timor-Leste presiza selu osan bo’ot hanesan nee atu hodi lori mai ema ho talent primeira classe nian, neebe tuir hau nia hare sira iha direitu atu liu transisaun ida nee no atu sai husi kiak,” nia dehan.

“Hodi usa peritus neebe baratu liu sei la tulun rain nee atu desenvolve. Iha mundu idealistiku ida, peritus hanesan nee bele hetan voluntariamente, maibe infelsimente merkadu servisu nian iha mundu tomak la lau hanesan nee, no ema la fo diskontu ba sira nia folin bainhira sira servisu iha fatin hanesan Dili ka Moresby ka Honiara.”

Ami la konsegue hetan komentariu husi Presidenti Ramos Horta no Sr. Gusmao horseik maibe iha Marsu liu ba Presidenti halo observasaun katak “hodi independensia besik $3 billiaun gasta ba Timor maibe la gasta iha Timor.”
(Tradusaun husi FRETILIN Media-nao Ofisial)

sexta-feira, 24 de abril de 2009

Komunikadu IMPRENSA HUSI FRETILIN: Hasai Lucia: Xanana nia responsablida


KOMUNIKADU BA IMPRENSA
Dili, 24 Abril 2009
Hasai Lucia: Xanana nia responsablidade; nia krebilidade nudar líder mak iha duvida dadaun.

Nudar Xefe Governu, neebe mos Primeiru Ministru, maske de facto, Sua Excelencia Xanana Gusmao mak iha responsabilidade total kona ba hahalok nia Ministru ka Membru Governu ruma. Tanba nee mak se nia la hasai kedas Ministra de Factu Justisa Lucia Lobato, entaun nee signifika katak nia tolera duni KKN no nia simu hahalok ida nee.

Xefe bankada parlamentar FRETILIN nian koalia lia fuan hirak neen foin fila mai Dili husi Oekussi.
“Se S.E. Sr. Xanana Gusmao la demiti agora kedas Ministra De Factu Justisa Lucia Lobato, ita hotu bele fiar metin katak nia liafuan murak hasoru KKN, mak nee deit. Lia fuan murak deit. La iha konviksaun politica nem itoan, la iha vontade politica nem itoan atu hasoru preokupasaun bot iha ita nia rain,” dehan Guterres.

“Iha Outubru 2008 liu ba Jornal Tempo Semanal publika ‘alegasaun SMS’kona ba Sra. Lucia Lobato. Alegasaun hirak neeba grave tebetebes no mosu husi Sra. Lucia Lobato nia hanfone rasik. Hafoin alegasaun hirak neeba publika, bankada FRETILIN halo deklarasaun politika, neebe bankada ezigi katak S.E. Sr. Gusmao iha obrigasaun no responsabilidade nudar Xefe Governu atu hasai asaun ruma, liliu hasai nia kedas, tanba iha ona alegasaun grave no kredivel kona ba KKN kontra Sra. Lúcia Lobato. Maibe to’o ohin loron la iha indikasaun ruma, nem iha liafuan ruma husi Sr. Gusmao desde tempu neeba to agora.”

Iha loron 20 Abril 2009, Jornal Tempo Semanal publika fali alegasaun foun kona ba Ministra Justisa, Sra. Lucia Lobato no nia kaben Sr.Americo Lopez, kona ba uza deit kompania Wasupa nia naran atu hatama farda guardas prisionais nian.

Jornal Tempo Semanal foti alegasoens neebe koalia husi sidadaun Timor oan neebe kompania nia nain rasik,neebe deklara katak Sra Lucia Lobato no nia kaben mak husu sira no selu osan 10% folin projectu nian ba sira atu bele uza sira nia kompania ba manan projetu ida neebe iha ninia ministeriu rasik.

“Nee ema neebe envolvidu rasik mak deklara. Laos ema seluk ka terseira pessoa mak konta. Nee grave tebetebes, no relasiona fali ho kazu uluk neebe publika iha Outubru tinan kotuk neebe alega katak ministra fo projetu ba nia a’an rasik. Alegasaun iha tempu neeba mosu iha SMS neebe ministra rasik haruka ba Ibu ida iha Indonesia neeba,neebe hatudu Sra. Lucia rasik mak kaer fali preparasaun projetu sosafarda nian.”

Nee alegasaun makas tebetebes. Sr. Gusmao labele husik hela deit.Nia tenke hasai Sra. Lucia agora kedas. Sra Lucia kaer hela projetu barak iha nia ministeriu, neebe precisa ema ida neebe iha kredibilidade a’as liu. Neebe Povu hotu bele fiar, hanesan projetu terras no propriedades. Notaridao Publiku mos iha nia okus.Protesuan testemunhas mos iha nia okos. Buat barak. Justisa bele lakon nia kredibilidade tamba ema ida neebe iha mahon metan bot ida iha nia leten.

Bankada FRETILIN responsabiliza Sr. Gusmao rasik baasaun hotu Sra. Lucia Lobato neebe halakon ka usa kleuk osan estadu nian, desde tempu uluk bainhira bankada ezigi demisaun, maibe Sr.Gusmao la hataaan nem hola medida ruma,” Guterres aumenta.

Tuir Guterres iha rain demokratiku barak, alegasaun fortes hanesan nee deit to'o atu ministru ida demiti a'an ou hetan demisaun. Nia dehan katak iha Timor-Leste presedenti iha ona husi 2006 katak membru governu neebe hetan deit alegasaun forte iha obrigasaun atu demiti a'an, bainhira Ministru rua demiti a'an tamba alegasaun deit, noprimeiru ministru ida tan.

Guterres dehan tan: “Nee alegasaun seriu ona mos hanesan uluk. Nee laos quarter, nem satu dolar Sr. Gusmao. Nee US$97,000. Se ita dehan tenke hasai tamba naok quarter, no tenke hanoin diak atu naok mos satu dolar deit, entaun ho US$97,000 nee seriu ka lae?”

BA INFORMASAUN TAN DERE BA DEPUTADU ANICETO GUTERRES 723 8569 OU JOSETEIXEIRA 728 7080

ÓSCAR LIMA ATACOU NOVOS PLANOS DO GOVERNO DE XANANA

Timor Telecom
ÓSCAR LIMA NÃO QUER NOVA EMPRESA DE TELECOMUNICAÇÕES EM TIMOR

Díli – O empresário e investidor da Timor Telecom, Óscar Lima, atacou os novos planos do Governo de Xanana Gusmão para o ramo das telecomunicações.


Óscar Lima considera que o Governo pretende colocar em segundo plano a empresa Timor Telecom para dar lugar a uma nova operadora que vai investir no país. O empresário acredita que o Governo está a esquecer os avanços e o apoio que a Timor Telecom tem mostrado desde o início do desenvolvimento do país em 2002.


Segundo Óscar Lima em 2002 as empresas de telecomunicações indonésias e australianas não quiseram investir em Timor alegando que o jovem país não teria dinheiro. Como consequência, a Timor Telecom pediu ao empresariado timorense, inclusivamente a Óscar Lima, para reunir fundos para, juntamente com o Governo timorense, liderado então por Mari Alkatiri, desenvolver as telecomunicações do país.Após sete anos de independência, a nova operadora quer investir em Timor-Leste porque o país agora tem melhores recursos financeiros, apenas as receitas provenientes do petróleo e do gás são de aproximadamente 4 mil milhões de dólares.


«Agora todos querem vir investir porque as nossas receitas do petróleo e do gás pagam as suas empresas», disse Óscar Lima. O empresário continua a rejeitar qualquer diálogo se o Governo insistir em trazer para o país uma nova operadora de telecomunicações. «O Governo só pode pedir à Timor Telecom que faça uma reforma baseada no acordo de 2002», acrescentou.


Entretanto, o Secretário de Estado do Conselho de Ministros, Ágio Pereira, diz que o Governo quer dialogar com a Timor Telecom a integração no operador no país, argumentando que, o que o Governo pretende é responder às preocupações do povo timorense.


A sociedade civil está apreensiva com os serviços prestados pela Timor Telecom, nomeadamente com o custo e rede. Dizem que o custo das telecomunicações apresentado pela empresa é muito elevado e alguns distritos não têm acesso ao serviço.Para melhorar os serviços disponibilizados, a Timos Telecom declarou que irá fazer grandes investimentos na empresa este ano.


Jornal Digital
M.A.

quinta-feira, 23 de abril de 2009

B Alega MJ Halo Farda Uza Naran Wasuba

Tempo Semanal: Ministra Justisa halo Farda Uza Naran Kompania Wasupa

Testamunia ne'ebe Ministra justica Lucia Maria Brandao Lobato ho ninia kaben husu tulun ba buka kompainia fornecedor fardamentu guarda Prisionais TL hahu loke ibun kanta hodi hametin alicerse alegasaun katak Ministra Justica ho nia kaben fo subornu 10% ba kompainia wasuba hodi uza deit kompainia refere ninia naran hodi hatama fardamentu no uza sira nia konta hodi halo transferencia valor osan Projektu ne'e baMinistra Justica, alega B ne'ebe husu atu labele publika lai ninia identidade kompletu maibe pronto atu tulun stadu Timor Leste hodi hapara lalaok uza sala osan Estadu nian ne'e.

"Primeiru ne'ene, maun Amerco mak mai. Mai koalia ho ha'u. Ha'u atu buka lai kompainia ida, para, atu hatama pengadaan ida." Wainhira jornalista Tempo Semanaltenta atu halo klarifikasaun husi Ministra Justica iha loron 17/04 hafoin de seminar ida iha Ministeiru Negociu Estranjeiru maibe Ministra dehan, "Imi mai husi ne'ebe? Jornalista jornal ne'e hatan, "Husi Tempo Semanal." Ho oin buis Ministra dehan, "Agora dadauk ne'e ha'u la iha tempu atu koalia ho Tempo Semanal." Karik Ministra seilaran kanek nafatin ba jornal ne'e tan ba noticia ne'ebe hatun ona ihajornal ne'ebe hakerek kona ba deskonfianca KKN iha ninia ministeiru.

Jornal ne'e tenta konfirma kona ba lia fuan pengadaan senyora B ho oin hamnasa hato'o alegasaun kontra ministra Justica ninian kaben hodi koalia katak "nia dehan kona ba farda sira ne'e (farda ba guarda prisionais sira nian) ."

Liu tan nia dehan atu hatene karekas bo'ot sira nian, "depois ha'u dehan, enatun bele." Nia realsa, "Ha'u aceita para buka kompainia ida." Momentu ne'eba senyora ne'e mos iha kompainia ida maibe ninia licence mate. "Ha'u atu fo ha'u nian mas momentu ne'eba kebetulan ha'u nia kompainia komo mate hela, labele uza entaun ha'u husu fali Anian," nia konta tuir. Depois B hanoin entaun nia ba koalia ho ninia maluk A nain husi kompainia Wasuba. "Ha'u koalia ho A. A mos aceita, nia hodi nia kompainia ne'e mai.

"A ho B mos hahu prepara dokumentus hodi formaliza sistema tende ne'e iha meadus 2008 maske tuir SMS ministra ninia hatudu katak prosesu aranja fardamentu hahu ona iha fulan Abril 2008. "Mai ami, nain rua maka halo duni penawaran ne'e," B dehan.

Maske nune'e sira rua mos kompriende didiak prosesu ne'e nia lalaok. "Depois ami nain rua sei koalia ba malu, dehan, atu halo buat ne'e, halo nusa?" Tan ba ladun kompriende entaun B buka hatene fali ba Ministra ninia kaben. "Ne'ebe, ha'u husu fali ba maun, pois parece maun sei koalia fali ho mana. Ne'e maka hateten katak (Maun Amerco, maun Amerco duni). Ne'e maka maun hateten dehan ami nain rua hetan deit sepuluh persen husi osan, orsamentu atu be tuir halo pengadaan ne'e."

"Ami hetan dez pursentu tan ba sasan sira ne'e iha hotu ona." "Sasan sira ne'e iha hotu ona. Ami hein aijuda husi dokumentus, halo deit penawaran, halo formalitas deit hanesan ne'e." Halo formalista para sasan sira ida iha tiha ona ne'e hatama, atu hatama deit ona, para, atu halo los deit tagihan ona." Nia realsa ninia alegasaun katak, "Sasan sira ne'e iha hotu ona, ami so aijuda deit husi kompainia ho halo penawaran husi ami deit, para hatama, para osan ne'e bele, bele sai." Folin projektu ne'e besik 100 mil dollare s Amerikanu maibe A ho B hanesan kompainia nia nain hetan deit US$ 9,700. "Mas ami hetan deit dez pursentu husi total ne'e. Mas sasan sira ne'e ami la hola, tan ba dehan iha hotu ona. Iha hotu ona para hein atu foti mai hatama deit. "Nia konta tuir kona ba transporta fardamentus hirak ne'e mai husi Indonesia. "Sasan foti, ami mak ba foti. Ha'u nia alin rasik mak halo iha Surabaya no L mak ba foti iha Jakarta," B dehan.

Nune'e mos konfirma husi LO. "Iha momentu ne'eba hau ba Indonesia, Ministra Justisa rasik telefoni ba hau, nia hateten dehan " hau tenki ba Jakarta hodi foti sasan sira ne'e mai." Maibe nia rejeita katak, "projeitu ne'e laos hau nia."

B hateten katak izemplu dokumentus ninian foti husi Ministeiru Justica ninian duni. "Contoh ne'e, naton momentu ne'e ami ba foti iha justica. Ami ba foti iha ne'eba. Kalo ngak sala foti husi Sr. Antonio," B hateten. Maibe nia esklarese katak laos izemplu kona ba kualidade sasan ninian mas kona ba dokumentus ruma. "Ne'e laos contoh maibe niadokumentu atu halo penawarn ne'e. Ne'e mamuk tan ba ne'e nia husu ami aijuda."

Maske sira rua maka prience surat tahan balun kona ba fardamentu ninian maibe Ministra fo kedan ba sira kona ba Valor orsamentu ninian. "Ami mak halo mas budget sira fo kedas. Sekian-sekian sira fo kedan. Naton maun Amerco hodi mai fo ami," nia alega kontra Ministra ninia kaben."Sira fo tiha ona orsamentu total hanesan ne'e. sira fo noventa I sete mil. Haruka tau noventa sete. I depois sira fo tiha ona budget noventa sete, sira haruka ami mak halo per item ne'ene tau hira-hira konforme ami, mas yang jelas osan ne'e tenki sai to'o ida Sembilan puluh tujuh ne'e. hanesan ne'e," B dale.

Jornal ne'e konsege hetan asesu ba CVP ida ho valor US$97,500.00 hodi halo fardamentus ho volume liu atus lima maibe la defini kompainia ne'ebe sei simu osan hirak ne'e. "Nune'e uza naran kompainia ne'e ho nove mil sete centus (US$9,700.00) depois ami selu ho pajak ninian ne'e mak sai nove mil sete centus (US$9,700.00). Ami rua hetan sepuluh persen hanesan ne'e ho deit seluk kompainia A nia pajak," dehan Ane'ebe simu osan husi A hafoin lori tiha parte 90% ba entrega iha uma ministra ninian iha Bidau.

"Ami uza deit kompainia nia naran ho ami halo deit ho formalitas. Ami halo be items hira-hira para ami hatama los deit maka ne'e ona. Ami la halo tan buat ida ona," B realsa ninia alegasaun.

Tuir B ninia hanoin katak momentu ne'eba sira propoin total kada item besik atus lima. "Item ba fardamentu ne'e, momentu ne'ene kinentus i tal, hanesan ne'e."Hatama bertahap. Hatama 50% (sequenta purcentu). Ami hatama la to'o.Tan ba to'o agora osan jaminan ida ami hodi ba hatama iha bank mandiri dua ribu ne'e, (US$ 2,000) ami, to'o agora seidauk bele foti. Tan ba dehan sasan sira ne'e seidauk sein pursentu ida. "

"Ami maka hatama (bill Security). Ha'u ho A buka deve, para ami nain rua ba hatama." Tan ba momentu ami husu langsun ba mana." Mana dehan halo nusa ga? Ministra justica hameno ba B atu buka koalia ho ninia kaben. "Koalia ho maun, maun dehan koalia ho mana komo ami la jadi koalia ho mana. Ami nain rua amau mos tauk koalia ho mana be ami nain rua mos deve tiha lai ema nia osan."

"Ami nain rua tau tiha lai, pois mak ami telefoni fali ba maun husu para maun fo fila fali dua ribu ne'e mai. Tan ne'e, ami foti ema nia osan. Ne'ebe maun Amerca maka fo fali dua ribu ne'e mai para ami nain rua ba selu tiha ema nia osan ne'e."

Wainhira jornal ne'e tenta konfirma lolos kompainia ne'ebe manan tender ida ne'e SR. B haklaken katak, " Sim, laos ami nian. Tan ba ami momentu ami foti ema nian maun selu fali."

"Se karik kazu ne'e ba oin karik mana pronto atu fo testamunha? Ha kuandu presiza, ami atu bele ba fo ami nian, (deklarasaun) ami ba,"nia koalaia ho kalma. "Osan ne'e, haruka mai duni wasuba nia kompainia, mai duni rekening kompainia wasuba nian." Hafoin de tranferencia husi Governu tama kompainia Wasuba ninia konta bankariasira foti lori ba entrega iha uma Ministra ninian iha Bidau. "Depois foti ho foti A langsung hodi ba entrega ba maun ho mana iha bidau maka A hodi fali ami nain rua nia persen ne'e mai fahe iha ne'e. Ami nain rua fahe iha ne'e. (uma oin). Osan hodi ba entrega hotu ba maun ho mana iha bidau. Osan be transfer husi estadu tama ba iha wasuba nia rekening ne'e A ba dada sai hotu. Komo momentu ne'e ha'u lakohi baida. Entaun (nia dehan) A komo o nia nia kompainia o ba foti deit ba. Foti ho foti maun telefone mana ne'e, dehan hodi kedas ba bidau. Ne'e be osan hodi kedas ba mana sira nia uma, ba entrega hotu iha ne'eba depois ami, fo deit maka osan ba ami nia jata mak ne'e ona."

Fou-foun ne'e maun koalia ho ha'u ne'e hanesan ne'e. Nia atu fo deit trez mil quinetus (US$3,500.00) ha'u. Ha'u aijuda deit hatama kompainia ida fo deit ba sira. Ne'ebe ha'u dehan hanesan ne'e; Trez mil quinentuz (US$3,500.00) deit depois ha'u maka halo tan hanesan ne'e. Ne'ebe ha'u koalia ho A, A la aceita. A dehan trez mil quinentuz (US$3,500.00) ne'e halo sa ida? Ami halo hotu tiha sasan sira ne'e ami hatama hotu tiha maka mana hateten fali ba ami dehan, fo fali dez pursentus ba ami nain rua. Tan ba lolos ne'e projektu ne'e Bapa ida ninian? (Se hanesan ne'e nusa maka ita bo'ot sira la uza Bapa ne'e ninia kompainia ninia naran?).

Maske pagamentu husi Governu ninia orsamentu tohik ona maibe fardamentus ne'e, " mai bertahap karik tan ba mai primeiru mai husi Jakarta. Tuir LO hateten katak iha tinan klaran 2008, nia iha hela Surabaya participa iha ceremonia graduasaun ida maka nia simu telefone husi Minitra Justica husu nia ba Jakarta foti fardamentu tula ihaaviaun mai Surabaya. "Ha'u simu telefone husi mana husu ha'u ba Jakarta, ba foti fardamentus sira ne'e iha ibu ne'ebe belun Ministra ninian iha Jakarta tula iha aviaun lori mai Surabaya hodi tula iha roh mai Timor Leste ." Nune'e duni nia aranka kedan ba Jakarta hodi lori sasan hirak ne'e ba Surabaya depois tula iha Ro mai Dili.

Tan ba sasan sira ne'e mai to'o iha la to'o nafatin rekezitus mak husu fali tan aijuda ba B nia alin hodi aranja tan husi Surabaya. "Segundu husi Surabaya nian."Tuir testamunia ne'ebe brani atu halo simu servisu foer para hatene tuir lalaok kleuk ruma nain ulun balun nian ne'e hateten katak sasan hirak ne'e nia alin haruka tan mai mos seidauk to'o nafatin kuantidade de fornecimentu, "Mai, mas A hodi ba hatama, A sei hateten ba ha'udehan B, sasan sira ne'e ema lakohi simu. A mak dehan B sasan sira ne'e ema lakohi simu tan ba sasan la to'o sein pursentu ida." Depois A husu ba B nia hanoin, "Agora halo nusa?" Ne'ebe B dehan B lahatene ida no nia husu A atu fo hatene ba Ministra ho ninia kaben. "Agora tenki koalia ho maun sira. Tan ba ha'u mos la hatene. Buat haruka dehan ita halo be ita halo deit."

B fo razaun hikas ba A katak tuir lia menon husi Ministra ho ninia kaben sira nia parte aranja deit dokumentus hodi legaliza prosesu tenderizasaun. "Aijuda dokumentus sira, se buat sira hanesan ne'e, hanesan ne'e, ha'u la hatene ida," hatuir B."Laos ami maka halo, tan ba momentu ida, maun tawarkan mai ami dehan atu fo 10% (dez pursentu). Ne'e, nia hateten kedas ba ami dehan, sasan iha tiha ona. Ami hein hatama deit (dokumentus penawarn) ne'e para sasan sira ne'e hodi ba hatama iha gudang, hodi para osan bele hasai,"alega B.

Wainhira jornal ne'e kestiona kona ba dokumentus hirak ne'e B hateten, "presiza deit ami nia kompainia nia naran deit. Presiza deit kompainia nia deit."Hafoin sira lori dokumentus kompainia Wasuba ninia ba hatama iha Ministeiru Justica. "Depois profile lori ba entrega duni iha mana rasik. Ami entrega langsung ba mana. Ami nain rua A mak ba entrega,"Mana B ne'e fo certeza ba ninia deklarasaun. Nia realsa ninia alegasaun ne'e katak Ministra ho ninia kaben la husu sira atu ba servisu tan maibe fo deit empreza ruma nia naran. "Sira presiza deit maka, kompainia deit, sasan iha hotu ona. Presiza deitmak dokumentus formalitas ida, hanesan kompainia ema seluk nian ida."

Hafoin de Fulan nen, loron hitu Jornal ne'e publika Ministra Justica iha IV Governu Konstitusional, Republika Demokratika de Timor Leste, Lucia Maria Brandao Lobato ninia sms ne'ebe indika alegasaun fo Projektu ba ninia an rasik ho ninia belun sira, ne'ebe to'o ohin loron la iha investigasaun ruma husi parte ministeiru publiku kona baalegasaun hirak ne'e maibe tan ba edisaun 108 loron 14/10/08 Ministra Justica hato'o ona keixa ba ministeiru publiku katak Jornal ne'e halo krimi difamasaun ulun bo'ot justica ne'e ninia onra. Ministeiru Publiku bolu ona direktur Jornal Tempo Semanal, Jose Belo ba halo investigasaun no hetan termus de identidade de residencia, ne'ebelimita ninia movimento. Kazu ne'e to'o ohin loron seidauk lori ba tribunal tan ba tuir antigo Prokurador Jeral DR. Longuinhos Monteiru katak sei hein tan provas ruma husi Ministra Justica.

To'o ohin loron Jornal ne'e ho ninia direktur sei sai hanesan arguido ba krimi difamasaun. Antes de sulan keixa ba Ministeiru Publiku mos Ministra Justica hatunuluk ona publicidade ho folin karun iha jornal diario bo'ot rua iha Timor Leste no kopia hatun pajina tomak ida iha jornal ne'e ho gratuita ne'ebe fo fatin ba ministra Justica hodi nega konteudu noticias Tempo semanal no sarani jornalista Tempo Semanal stupides,salvajen, bosok ten, sei lakon kredibilidade mos dun jornal ne'e tenta atu hamonu Governu AMP.

Maibe ohin jornal ne'e konsege hetan testamunia mak loke ibun hasai lian murak kona ba kazu Fardamentu ba Guarda Prisionais sira ne'ebe to'o ohin sei polimika nafatin tan ba gurada barak maka rejeita atu simu boinia ho sapato botas ho marka TNI ho ABRI.

terça-feira, 21 de abril de 2009

DECLARAÇÃO


Eu, António Monteiro, Coordenador Geral do Fórum Académico da Fretilin em Coimbra (F.A.F.C), estudante do Curso de Relações Internacionais da Faculdade de Economia da universidade de Coimbra, declaro que, Hélio Guterres, Primeiro Secretário deste Fórum, devido a sua candidatura à Presidência da nova direcção dos ATC e a sua expressa vontade de concentrar toda a sua atenção, disponibilidade e esforço aos trabalhos da direcção dos ATC, caso venha a vencer as eleições, foi suspenso do seu cargo e de todas as actividades feitas pelo F.A.F.C.
Para todos os efeitos presto a presente declaração ao interessado e por ser verdade esta declaração vai assinada por mim.



Coimbra, 09 de Abril de 2009
Coordenador Geral do FAFC


António Monteiro

INFORMAÇÃO

Devido a sua candidatura à Presidência dos ATC, a Direcção do F.A.F.C vem informar a todos os seus membros que o Hélio Guterres deixou de exercer o seu cargo de Primeiro secretário e foi substituído pela camarada Suzi Lobato, e o camarada Eduardo Guterres passou a exercer o cargo de 2º secretário, anteriormente exercida pela camarada Suzi.

Coimbra, 10 de Abril de 2009


A Direcção

segunda-feira, 20 de abril de 2009

MULHERES TIMORENSES

Timor-leste
Mulheres tomam banho com água a ferver após o parto

Práticas culturais pós-parto, em Timor-leste, podem prejudicar a mãe e o recém-nascido. A população acredita mais em assistentes tradicionais do que em técnicos qualificados.

Em Timor-leste, particularmente nas zonas rurais, as mulheres não são assistidas, durante o parto. Só 10 por cento da população feminina dá à luz na presença de parteiras qualificadas, informa a agência Irinnews. O facto deve-se à confiança atribuída aos assistentes tradicionais, em detrimento do pessoal qualificado.

As assistentes recomendam às mulheres de tomarem banhos com água a ferver e de beberem água muito quente, após o parto. Algumas, seguindo os conselhos acabam por se queimar. São ainda aconselhadas a dormirem, juntamente com o bebé, perto de uma fogueira, nos primeiros três meses. O objectivo é limpar o organismo, livrando-as do “sangue sujo”. O fumo resultante da fogueira, nunca apagada, pode trazer problemas respiratórios ao recém-nascido, como a asma. Acredita-se que o leite materno é mau para a criança, sendo-lhes aconselhada a água com mel.

Timor-leste apresenta uma das mais altas taxas de crescimento demográfico. Cada mulher tem, em média, 6,5 filhos. Segundo a Unicef, citada pela Irinnews, em mil recém-nascidos morrem 77, taxa considerada elevada. Perto de metade da população é analfabeta. Várias organizações trabalham junto da população, no sentido de os alertar para os perigos das práticas em que acreditam.

Um médico obstetra, a trabalhar na região, defende que é necessário algum tempo para modificar comportamentos. “Em vez de partir do princípio que tudo o que é tradicional é mau, e que tudo o que é moderno é bom, optamos por apoiar as práticas tradicionais sem riscos”.

Cristina Santos FÁTIMA MISSIONÁRIA

domingo, 19 de abril de 2009

ALKATIRI CRITICA GOVERNO DE XANANA


Por ABEL COELHO DE MORAIS – Diário de Notícias – 19.04.09

Fretilin nada fará para desestabilizar o país, mas considera que o Executivo só tem gerido o dia-a-dia, continuando por resolver problemas essenciais, declara o seu secretário-geral.

A situação política permanece instável em Timor-Leste e o actual Governo, chefiado por Xanana Gusmão, pode não completar a legislatura, considera o secretário-geral da Fretilin, Mari Alkatiri, actualmente na oposição.

Alkatiri afirma que o Executivo de Xanana Gusmão pouco mais tem feito do que "comprar a paz, como eles próprios dizem", referiu ao DN, em Lisboa, por onde passou na passada semana a caminho de Bissau, no quadro de uma iniciativa diplomática de Timor-Leste para a crise guineense.

O dirigente da Fretilin pensa que a situação política interna está a deteriorar-se e que o Governo vai ficar fragilizado, pois "vão surgir dentro de uma semana, duas semanas escândalos envolvendo membros" do Executivo "em casos de corrupção". Embora referindo-se apenas "a um ou dois membros do Governo, se isto sucede, é algo grave, que descredibiliza" e põe em causa quem está no poder, afirma Alkatiri. Por isso, o "Governo pode acabar por si". Todavia, a Fretilin não defende a realização de eleições antecipadas e embora continue a contestar a solução governativa que resultou do escrutínio de Junho de 2007, "nada fará fora da legalidade", assegura Alkatiri.

Sobre o desempenho do Governo de Xanana, o responsável da Fretilin afirma que aquele "teve a sorte de chegar ao poder num momento em que Timor-Leste tinha muito dinheiro" e está a usá-lo para "pagar aos deslocados o seu regresso às localidades, está a usá-lo para manter os peticionários quietos, mas não está a usar o dinheiro para o desenvolvimento". Assim, não se pode dizer que "este Governo governe. Está apenas a comprar paz, mas esta não se compra, constrói-se com desenvolvimento". Este, por outro lado, acusa o dirigente da Fretilin, "tem sido totalmente negligenciado". Alkatiri considera, por outro lado, estranho o facto de se terem dado poucos passos para o esclarecimento da "crise de 2006". Se as origens desta não forem apuradas, "é o próprio país que sai descredibilizado".

O antigo primeiro-ministro timorense, de 2002 a 2006, reconhece que foram dados passos na investigação, mas lembra que, além dos acontecimentos que precipitaram a sua saída do poder, há também o "atentado ao Presidente [José Ramos-Horta], em 2008, que também não está esclarecido" - "vamos ver como os tribunais vão tratar o caso".

sábado, 18 de abril de 2009

ALKATIRI ACUSA XANANA DE FAZER CONCESSÕES PARA SE MANTER NO PODER


NV – Lusa
Lisboa, 16 Abr (Lusa) - O antigo primeiro-ministro timorense Mari Alkatiri acusou o actual chefe do Governo de Timor-Leste, Xanana Gusmão, de fazer concessões para se manter no poder e incitou-o a "libertar-se disso" e demitir-se.

Em entrevista à Agência Lusa em Lisboa, Alkatiri disse que a FRETILIN, partido que lidera na oposição timorense, nunca teve dúvidas de que a aliança da maioria parlamentar que governa o país não passa de "uma manta de retalhos (...), uma aliança de chantagistas"."Xanana, neste momento, está a ser pressionado e é realmente chantageado, para poder ceder aqui, aqui e aqui. Basta vermos.

Os deputados queriam um carro para cada um e disseram que se não recebessem esse carro votariam contra o orçamento; tiveram o carro", afirmou à Lusa.Mari Alkatiri adiantou que "depois disso, (os deputados) pediram aumento de salários"."Um aumento escandaloso, que foi aprovado no Orçamento de 2009. Um aumento de 500 por cento ou mais.

Em parte nenhuma do mundo se pratica um aumento de 500 por cento", insurgiu-se, adiantando que tal "significa que os deputados tomaram consciência de que se votassem contra o orçamento então haveria crise institucional e o Presidente dissolveria o parlamento e convocaria eleições legislativas antecipadas".

"Eu, se fosse primeiro-ministro, teria dito aos deputados votem contra o orçamento, mas eu não vou ceder nisso. Não vou ceder porque não vou mesmo. Até porque eu passei por essa experiência, mesmo sendo só partido único maioritário. Disse que se querem votar contra, votem, mas o país ainda tem outras prioridades", declarou.

Alkatiri referiu que na aliança "há aqueles que querem tudo e aqueles que querem tudo mais o poder e então tem que se ir fazendo concessões para se manter no poder"."É uma pena para mim quando se fala de uma figura como Xanana Gusmão. Porque Xanana ainda é necessário para o país por mais 10 ou 15 anos. A enterrar-se nisso, nessas alianças auto destruidoras (...).

Xanana tem de tomar consciência rapidamente. Deve-se libertar disso", defendeu, apontando como saída a demissão."E a única forma de se libertar disso, ou ele se demite ou o Presidente da República dissolve o parlamento para convocar eleições antecipadas", opinou o líder do maior partido da oposição timorense, que há mais de um ano reclama uma decisão de José Ramos-Horta porque "o parlamento não funciona".

Alkatiri lamentou que, na semana em curso, embora segunda e terça-feira fossem dias de sessão no parlamento, não se realizou nenhum dos plenários, atrasando o debate de leis importantes para o país."O que é que nós estamos a fazer? Quando se fala em crise institucional não é só quando o orçamento não é aprovado, não é só quando o programa do Governo não é aprovado.

Eu acho que o Presidente da República deve assumir essa responsabilidade", adiantou, defendendo que a realização de legislativas antecipadas tem só um problema de "timing", pois o país não pode realizar três eleições diferentes este ano - municipais, comunitárias e legislativas - pelo que alguma terá de ser adiada.

Questionado sobre contactos entre a FRETILIN e o Governo para uma possível integração no executivo de elementos da oposição, Mari Alkatiri desmentiu qualquer iniciativa nesse sentido.

"O que nós propusemos já desde Dezembro de 2007, é criar mecanismos de inclusão extra Governo. (...) Na fase de construção do Estado (em que estamos) quem governa tem de ter a capacidade de incluir o máximo e criar consensos na área da Administração Pública, na área da Defesa e Segurança, na área da boa governação, na área da justiça. São os alicerces fundamentais do Estado", esclareceu.

sexta-feira, 17 de abril de 2009

O DESAFIO DO ENGº. MÁRIO CARRASCALÃO


Por: António Guterres

O antigo líder do partido PSD foi uma das pessoas da própria aliança que criticou publicamente o executivo de Gusmão, apelando à transparência da sua governação.

Foi recentemente nomeado para segundo vice primeiro-ministro do governo de facto, liderado pelo Senhor José Alexandre Gusmão para combater a corrupção e o nepotismo, duas realidades da estrutura política deste governo.

Por cá, acredito num bom trabalho do Engº. Mário Crascalão. É uma pessoa sensata, firme e responsável. Porém, sei que esta é uma função difícil. No entanto, pelo seu esforço e coragem, estou convicto de que o Senhor irá quebrar uma tradição designada “corrupção e nepotismo”.

Apesar de tudo isto, Mário Carrascalão tem-se remetido ao silêncio, não tendo cumprido, até ao momento, a tarefa para a qual foi designado. Os actos de corrupção parecem ser demasiadamente evidentes e numerosos. Não se entende, pois, o silêncio deste Senhor.

Não só não se entende como também é grave. Carrascalão foi uma das figuras timorenses que denunciou a corrupção no país e que disse pretender uma boa governação.

Ora, a corrupção, sendo evidente, necessita de ser denunciada. A Fretilin, o partido da oposição, tem acusado o Governo de falta de transparência na implementação do Orçamento ou ainda na contratação de assesores e consultores estrangeiros.

O povo timorense quer mais medidas de combate à corrupção, que entende ser a causa da sua miséria. Os recursos do país estão a ser direccionados para um conjunto restrito de pessoas. É uma tristeza.

Portanto, a minha posição é clara: eu pretendo que Carrascalão quebre o silêncio e diga as conclusões a que chegou desde que foi nomeado para este cargo. Só assim será possível ao povo ter mais confiança no futuro. Neste momento, essa confiança é reduzida.

Se no imediato não houver uma resposta deste Senhor, pode concluir-se que este cargo não tem qualquer utilidade. Por isso, mais valerá colocar o cargo à disposição.

Ainda assim, prefiro dar tempo a Mário Carrascalão. Espero que em breve possam surgir novidades no que toca ao tema da corrupção.

Trata-se de um tema de extrema importância. Para o bem público, é bom que haja transparência. Sem ela, o povo deixará de poder confiar em quem o representa.

O combate à corrupção é esencial para o fortalecimento de qualquer democracia e para o crescimento económico.

FRETILIN - MEDIA RELEASE

FRENTE REVOLUCIONÁRIA DE TIMOR-LESTE INDEPENDENTE - FRETILIN

Media Release
Dili, Wednesday, 15 April 2009

World Bank, AusAID asked to clarify Timor Leste Finance Ministry appointments.

FRETILIN, the largest party in Timor-Leste’s parliament has written to the World Bank and AusAID seeking access to documents regarding the recruitment of advisors and consultants by the Minister of Finance, Ms Emilia Pires.

FRETILIN Vice President Arsenio Bano MP told journalists in Dili today the World Bank and AusAID fund the advisor jobs, but the Gusmao government refuses to give parliament details of the appointments.

Bano said the FRETILIN letter reflects a growing concern by MPs, including from the government’s own ‘Parliamentary Majority Alliance’ (AMP) bloc, regarding the recruitment process, qualifications and salaries of many of these advisors and consultants.

Two AMP chiefs - the Democratic Party’s (PD) deputy leader, Rui Menezes and the Social Democratic Party's (PSD) leader, Fernando Gusmão – on March 30 called for a parliamentary committee to inquire into the controversial recruitment of national directors for the ministry, including the involvement of politically appointed Australian advisors.

FRETILIN wrote to all Timor Leste’s development partners attending a conference in Dili on April 7-10, including the World Bank and AUSAID, calling on them to “ensure mechanisms are put in place to effectively and transparently manage and oversee the implementation of external assistance.”

The letter, dated April 9, 2009, added FRETILIN’s concerns regarding the hiring “of ‘advisors’ and ‘consultants’ with doubtful, inappropriate, inadequate and even non-existent technical expertise or relevant work experience, simply because of personal or political connections to the de facto government. Such lack of transparency and probity in action weakens all of our efforts to build up good governance and the rule of law in Timor-Leste.”

Bano commented: “We are certain that our concerns registered with the development partners. But we want to make sure that the momentum does not stop there and that all external assistance, aimed, after all, at poverty reduction and building a democratic state under the rule of law, is spent with the utmost transparency and probity.

“So we have written a second letter today to the World Bank and AusAID, asking them for details of positions funded, copies of the contracts and recruitment process documents and the like. This is the same documentation and information we have unsuccessfully sought from Xanana Gusmao’s de facto government.

“We expect the World Bank and AusAID to help ensure transparency and probity in the recruiting of advisors for the Ministry of Finance.”

FRETILIN formally asked Minister Pires and Prime Minister Gusmao for the documents in June 2008, and again during the budget debate in January 2009.

“The sooner parliament has this information, the sooner it can determine what mechanisms if any should be adopted to remedy any deficiencies,” Bano said. “We have great expectations that our development partners will not shirk from their responsibility to assist the people of Timor-Leste to have open and accountable governance”.

Further info: contact José Teixeira +670 728 7080 or Arsenio Bano +670 741 9505

KOMUNIKADU BA IMPRENSA

Dili, Kuarta-feira, loron 15, Abril 2009

FRETILIN husu ba Banku Mundial ho AusAID atu klarifika nomeasaun iha Ministeriu das Finansas Timor-Leste nian.

FRETILIN, partidu boot liu iha Parlamentu Nasional hakerek ona karta ida ba Banku Mundial ho AusAID hodi husu dokumentus relasionadu ho rekrutamentu ba asesôr sira husi Ministera das Finansas, Sra. Emilia Pires.

Vise Prezidente FRETILIN, Deputadu Arsenio Bano, dehan ba jornalista sira iha Dili ohin katak Banku Mundial ho AusAID maka finansia pozisaun sira ne’e, maibe José Alexandre Gusmão nia governu lakohi fô-sai ba Parlamentu kona-ba ba prosesu recrutamento ka oinsa mak sira halo nomeasaun sira ne’e.

Bano dehan, karta FRETILIN nian ne’e hatudu preokupasaun oioin husi deputadu sira ne’ebé aumenta bebeik, inkluindu husi sira AMP balun rasik, kona-ba prosesu rekrutamentu ba asesôr sira ne’e no môs sira nia kualifikasaun ho salariu.

Lider AMP na’in rua – vise xefe bankada PD, Deputadu Rui Menezes ho xefe bankada PSD, Deputadu Fernando Gusmão – iha 30 de Marsu husu atu estabelese komissaun parlamentar ida atu investiga rekrutamentu ba diretôr nasional sira iha ministeriu laran ne’ebé nakonu ho kontroversia, no môs involvimentu husi asesôr australianu sira ne’ebé nomeadu politikamente.

FRETILIN hakarek ba parseiru dezenvolvimentu Timor-Leste nian hotu-hotu ne’ebé tuir konferensia Parseirus Desenvolvimentu sira iha Dili iha dia 1-4 de Abril, inkluindu Banku Mundial ho AusAID, hodi husu ba sira atu "garante hari’i mekanizmu diak atu halo gestaun no môs kontrola implementasaun ba asistensia externa ho efikas no môs ho transparensia."

Iha karta hakerek iha dia 2 de Abril, 2009 ne’e hakerek môs kona-ba FRETILIN nia preokupasaun ho rekrutamentu ba " ‘asesor’ sira ne’ebé la iha perisia teknika no môs sira nia experiensia duvidozu, ka dalan ruma la’os apropriadu, inadekuadu ate balun laiha experiensia natoon, maibe hetan fatin tanba de’it sira iha ligasaun partikular ka relasaun polÌtika ho governu de facto ida ne’e. Ho transparensia no môs honestidade ne’ebé mukit tebetebes sei halo fraku ita nia esforsu tomak atu estabelese boa governasaun no hametin direitu de estadu demokratiku iha Timor-Leste."

Bano fô komentariu: "Ami konfia katak parseiru de dezenvolvimentu sira ne’e rona momos ami nia preokupasaun neebe tatoli iha carta neebe haruka ba sira. Maibe ami hakarak asegura katak momentum ne’e sei la hotu iha ne’ebé i asistensia externa hotu-hotu ho objetivu atu red·s pobreza no môs estabelese estadu demokratiku ne’ebé respeita lei, tenke gasta ho transparensia tomak no môs honestidade.

"Tan ne’e mak ohin ami haruka segunda kartaba Banku Mundial ho AusAID hodi husu ba sira kona-ba detallu pozisaun hotu-hotu ne’ebé finansiadu, kôpia kontratu sira ne’e ho dokumentu kona-ba prosesu rekrutamentu ho dokumentu seluk ne’ebé relevante. Dokumentu ho informasaun hirak ne’e duni mak ami husu ba Sr. Xanana Gusmão nia governu de facto maibé sira la fô to’o agora.

Ami konfia katak Banku Mundial ho AusAID sei ajuda atu garante transparensia ho honestidade bainhira sira rekruta asesor sira ne’e iha Ministeriu das Finansas."

FRETLIN formalmente husu tiha ona dokumentu sira ne’e ba Ministra Emilia Pires ho Primeiro Ministro de facto Sr. Gusmão iha fulan Juñu, 2008, i husu dala ida tan durante debate orsamentu nian iha fulan Janeiru, 2009.

"Ami iha iha esperansa boot katak ami nia parseiru de dezenvolvimentu sira sei la halai husi sira nia responsabilidade atu ajuda povu Timor-Leste atu iha governu ida nakloke no môs responsavel."

"Se parlamentu bele hetan informasaun sira ne’e lalais liu, mekanizmu, se karik presiza, atu hadi’a fali defisiensia ruma, entaun ita bele môs halo buat ruma lalais liu," Bano dehan.

Ba informasaun tan dere ba Jose Teixeira 728 7080 ho Arsenio Bano 741 9505

quinta-feira, 16 de abril de 2009

QUE FUTURO?

Por: Lino Lopes

A cada semana que passa, ouço mais uma notícia relativa a Timor que me deixa surpreendido, mas, quando penso mais insistentemente, fico revoltado.

É revoltante saber que há pobreza em Timor e que ela não é combatida como deveria ser. É revoltante pensar que conselheiros de Estado ganham 20 milhões de dólares fazendo muito pouco, para não dizer nada. E é ainda mais revoltante que isto se passe num país que tem recursos petrolíferos cujas receitas, se fossem enquadradas num plano estratégico direccionado para o progresso do país, poderiam fazer toda a diferença.

Timor precisa de alguém que faça a diferença. É um pouco como no futebol. Se aqueles que têm as principais responsabilidades – os governantes – não se destacarem de algum modo, o país não pode avançar. E se não avançar, pode revelar-se um projecto fracassado.

Será que quem actualmente dirige o país já pensou nisto? Parece que não. Perece que não sabe muito bem como ali foi parar. Mas, acima de tudo, parece não saber como governar. Governar em democracia implica, entre outras coisas, ouvir o povo, definir modelos de desenvolvimento e assumir responsabilidades.

Por falar em responsabilidades, que tal pensar em ir ao Parlamento? Pelo menos de vez em quando? Os deputados timorenses do partido governante parecem não estar nem ai para o Parlamento.

O pensamento deles deve ser este: “ir ao Parlamento? Defender o povo, procurar soluções para Timor, fazer cumprir a lei, corresponder às expectativas que depositaram em nós? Não, isso é chato…”

O governo parece andar de cabeça perdida. É grave. Uma coisa é governar mal. Outra ainda pior é não saber governar.

Mas há mais. Neste governo, que parece do outro mundo, há funcionários que pelos vistos têm pouco que fazer. Deste modo, decidiram, para passar o tempo, assaltar os armazéns de arroz.
Ou seja, o povo vive na pobreza, depara-se com o fenómeno da prostituição infantil e passa fome. Que eu saiba, o arroz é um alimento. Ou não? Os funcionários do Ministério do Comércio parecem não saber disso.

É preciso mudar muita coisa em Timor. Rapidamente. Os timorenses não podem estar contentes com o desempenho deste governo. Até eu (que não sou timorense) estou chateado. É preciso pensar no apoio às famílias mais carenciadas, de modo a que a prostituição infantil deixe de ser uma realidade do presente e passe a ser um momento menos feliz do passado. É preciso que os governantes assumam a responsabilidade que lhes foi conferida pelo povo e percebam que um Orçamento de Estado não é um brinquedo, ma sim um instrumento de trabalho que, se mal usado, coloca um país como Timor em grandes dificuldade e aprofunda problemas sociais, económicos e políticos.

Aos governantes timorenses pede-se que façam uma coisa muito simples: política. O que estão a fazer neste momento pode ser apelidado de muitas coisas, menos de política.

quarta-feira, 15 de abril de 2009

FRETILIN - Media Release


FRETILIN - Media Release
Dili, quarta-feira, 15 de Abril de 2009 - Tradução de ZIZI TIMOR OAN

FRENTE REVOLUCIONÁRIA DE TIMOR-LESTE INDEPENDENTE - FRETILIN

O Banco Mundial e a AusAID pediram esclarecimento às nomeações do Ministério das Finanças.

A FRETILIN, o maior partido do parlamento de Timor Leste escreveu ao Banco Mundial e a AusAID para obter o acesso aos documentos relativos as contratações de consultores e assessores feitas pela Ministra das Finanças, Sra. Emília Pires.

O vice-presidente da FRETILIN, o deputado Arsénio Bano, disse hoje aos jornalistas em Dili que o Banco Mundial e a AusAID financiam os empregos dos conselheiros, mas o governo de Gusmão recusa-se a dar ao parlamento os detalhes dessas nomeações.

Bano disse que a carta da FRETILIN reflecte uma crescente preocupação dos deputados incluindo os deputados do próprio governo, Aliança Maioria Parlamentar (AMP), no que diz respeito ao processo de recrutamento, qualificações e os salários de muitos destes assessores e consultores.

Dois chefes da AMP – o líder da bancada parlamentar do Partido Democrático (PD), Rui Menezes e o líder do Partido Social Democrático (PSD), Fernando Gusmão, em Março, apelaram a uma comissão parlamentar para investigar as controversas contratações de directores nacionais para o ministério, incluindo o envolvimento dos conselheiros australianos politicamente nomeados.

A FRETILIN escreveu a todos os parceiros de desenvolvimento de Timor Leste, que participaram na conferencia em Dili, entre 7 e 10 de Abril, incluindo o Banco Mundial e a AusAID, exortando-os a “garantir que haja mecanismos eficazes e transparentes de forma a gerir e supervisionar a execução da assistência externa.”

A carta, datada de 9 de Abril de 2009, demonstrou as preocupações da FRETILIN em relação à contratação de" “assessores” e “consultores” com duvidosas, impróprias, inadequadas e mesmo inexistente especialização técnica ou experiencia de trabalho relevante, estes foram nomeados pelo simples facto de terem ligacoes de natureza pessoal ou politica com o governo de facto.

Esta falta de transparência e integridade dos actos enfraquecem todos os esforços para criar uma boa governação e o Estado de Direito Democrático, em Timor Leste.Bano disse, ”estamos certos de que as nossas preocupações foram registadas com os parceiros de desenvolvimento.

Mas nós queremos ter a certeza de que a questão não pára por ai e que toda a ajuda externa, que afinal tem como objectivo a redução da pobreza e a construção de um estado de direito democrático, é gasta com a máxima transparência e integridade.

"Por isso, nós escrevemos uma segunda carta hoje , ao Banco Mundial e à AusAID, pedindo-lhes detalhes de posições financiadas, cópias dos contratos e documentos do processo de recrutamento e similares. Estas são as mesmas documentações e informacões que temos tentado obter sem sucesso com o governo de facto e Xanana Gusmão.”, disse Bano.

Bano disse ainda, “nós esperamos que o Banco Mundial e a AusAID nos ajudem a garantir a transparência e a integridade das contratações dos assessores para o Ministério das Finanças”A FRETILIN pediu formalmente à Ministra Pires e ao Primeiro-Ministro Gusmão estes documentos, em Junho de 2008, e novamente durante o debate do orçamento, em Janeiro de 2009.

"Quanto mais cedo o Parlamento obtiver essa informação mais depressa se poderá determinar que mecanismos, em caso de serem necessários, deverão ser adoptados para corrigir eventuais deficiências", disse Bano.

"Temos grandes expectativas de que os nossos parceiros não se irão esquivar da sua responsabilidade em ajudar o povo de Timor Leste a ter uma governação aberta e responsável", concluiu Bano.

Para mais informações contactar: José Teixeira +670 728 7080, ou Arsénio Bano +670 741 9505