

Frente Revolucionária de Timor Leste Independente
DIRECÇÃO FAFC
Coordenador – Geral
Eng. Samuel Freitas
Vice Coordenador – Geral
Alexnadre Pinto
Contactos:
Samuel Freitas (00351-913892252)e-mail : faf-coimbra@hotmail.com
Residência Universitária de Santiago, bl. 4, 3810-193, Aveiro, Portugal.
quinta-feira, 31 de dezembro de 2009
Discursos husi Lu Ólo, Mari Alkatiri no Xanana Gusmão iha loron Presidente Nicolau Lobato nian
Loron Presidente Nicolau Lobato nian
quarta-feira, 30 de dezembro de 2009
Missa Komemorasaun Loron Mate Nicolau Lobato nian

terça-feira, 29 de dezembro de 2009
Comemoração da MORTE EM COMBATE do Presidente Nicolau Lobato no Comité Central da FRETILIN, 18h dia 30.12.2009

- Nicolau dos Reis Lobato o primogénito seguido por
- António Basco Lobato
- Rogério Tiago de Fátima Lobato
- Maria Cesaltina Francisca Alves Lobato
- Januario do Carmo Alves Lobato
- Domingos Cassiano Maria da Silva Lobato
- Luís Francisco de Assunção Alves Lobato
- Silvestre Lobato
- Madalena de Canossa Alves Lobato
- Elga Maria do Rosário Alves Lobato
- José Bernardo Alves Lobato
- Silvestre Agostinho Alves Lobato
- Elisa Maria Lobato
De toda esta numerosa prole Rogério Tiago de Fátima Lobato é o único sobrevivente. O pai morreu vítima de doença no dia 26 de Abril de 1976 em leorema. A mãe foi assassinada no Monte Maubere, Laclúbar, em Julho de 1979. Todos os restantes irmãos, a exepção de Silvestre Lobato, nado-morto, tombaram como combatentes na longa luta de libertação nacional.
Nicolau dos Reis Lobato cresceu até os 13 anos em Soibada, tendo feito os seus estudos primários no Colégio Nuno Alvare Pereira onde teve como colegas, entre outros, Alberto da Silva Ricardo, hoje Bispo da Diocese de Dili. Continuou como colega de Alberto da Silva Ricardo no Seminário Menor de Nossa Senhora de Fátima, em Dare, onde concluiu o 5º ano de Humanidades com distinção em todas as matérias sobretudo em Português e Matemática. Como companheiro da infância teve, para além dos irmãos António e Rogério, António Cesaltino Osório Soares, Abílio Osório Soares, Luís Viana do Carmo e João Bosco do Carmo, vizinhos e filhos respectivamente dos mestres Fernando Soares e José do Carmo. Nicolau dos Reis Lobato foi batizado na Paróquia da Imaculada de Conceição de Soibada, Missão Católica do mesmo nome, pelo Padre Januário Coelho da Silva. Teve como padrinho Fulgêncio dos Reis Ornay, régulo de Fehuc Rin, Barique, e colega do pai. Ainda menino foi um dos escolhidos para fazer a figura de anjo durante a famosa peregrinação da estátua de Nossa Senhora de Fátima a Timor em 1951. Recebeu toda a sua formação católica em Soibada e Dare, tendo-se convertido num verdadeiro católico particante. Devoto de Nossa Senhora de Aitara empenhou-se pessoalmente em transportar a estátua da Virgem escondendo-a num esconderijo conhecido por Anin Kuak, em Soibada, para que não fosse profanada. Protector dos padres católicos durante a guerra teve como confidente e confessor o Padre Francisco Tavares, actualmente pároco da Missão Católica de Ainaro.
Para confirmar a sua fé católica basta lembrar que, após a invasão e durante o recuo para as montanhas circundantes de Dili, passou por Dare onde pediu ao Padre Ricardo Alberto da Silva para rezar uma missa por Timor-Leste. Tendo terminado a missa e ao despedir-se disse-lhe: "SE EU MORRER REZE UMA MISSA POR MIM". Quando morreu o colega fez-lhe a vontade, rezando uma missa pela sua alma.
Tendo desistido de seguir os estudos para ser sacerdote deixou o Seminário em 1965.
Durante os anos que esteve no Seminário foi escolhido pelo Reitor e nomeado durante 3 anos consecutivos Chefe dos seminaristas. Foi nestes anos que forjou o seu carácter como homem, líder e desportista.
Depois de deixar o Seminário o maior sonho de Nicolau dos Reis Lobato era formar-se em Direito, em Coimbra, Portugal. Contudo a doença do pai e a educação dos irmãos mais novos assim como a falta de apoio financeiro do então governo português impediram-no de realizar este sonho. No entanto não deixou de prosseguir os estudos secundários no Liceu Dr. Francisco Machado, em Dili, onde tirou com boas notas as cadeiras de Filosofia, OPAN (Organização Política e Administrativa da Nação) e Português do 7º ano, alínea e. Em Dili, após a saida do Seminário, é escolhido, a pedido dos pais, na casa dos tios Armindo da Costa Tilman, primo da mãe, e Lídia da Silva Boavida em Bidau que o trataram como filho. Aí frequentava com assiduidade nos domingos o Paço Episcopal de Lecidere para assistir a missa rezada pelo então Bispo de Dili, Dom Jaime Garcia Goulart.
Em 1966 é incorporado em Exército Português. Completa o CSM (Curso de Sargentos Melicianos) com distinção sendo o 1º classificado do curso, seguido de João Viegas Carrascalão como 2º classificado e de Moisés da Costa Sarmento como 3º classificado. Este último viria mais tarde a tornar-se o seu cunhado com a irmã Maria Cesaltina Francisca Alves Lobato. O cunhado e irmã foram assassinados barbaramente em Ratahu, Viqueque, em 1979.
Como militar do Exército Português esteve primeiro colocado na Diligência Militar de Bazartete. Após a promação ao posto de Furriel Miliciano é transferido para a Companhia de Caçadores nº 15 em Caicoli onde é nomeado Vago Mestre, responsável pela alimentação de todo o quartel. Aí trava conhecimento com o Primeiro-Sargento TIMANE, natural de Nampula, que secretamente, lhe fala da luta de libertação nacional de Moçambique.
Tendo cumprido o seu serviço militar obrigatório regressa à vida cívil em 1968. Primeiro emprega-se como funcionário da Missão Agronómica de Timor. Aí conhece o Regente Agrícola MARCELINO, natural de Cabo Verde, que lhe fala do PAIGC e da luta de libertação nacional da Guiné e Cabo Verde. Terá então lido secretamente os primeiros livros sobre a luta da libertação nas então colónias portuguesas da África.
Da Missão Agronómica de Timor transita para a Repartição da Finanças onde ganha o concurso para a categoria de 3º Oficial. Aí é-lhe dada a tarefa de supervisionar a feitura dos títulos de pagamento de todo o funcionalismo público.
Enquanto funcionário público na Repartição das Finanças, Nicolau dos Reis Lobato inicia uma nova fase da sua vida. Conhece Isabel Barreto com quem casa em 1972 na Capela de Bazartete tendo a festa do casamento ocorrido em Laulema, residência dos pais da Isabel Barreto. Os nubentes foram confirmados como marido e mulher pelo Padre Simplício do Menino Jesus, missionário originário de Goa e então Pároco da Missão de Liquicá. Desta relação nasce o filho José Maria Barreto Lobato, único sobrevivente do casal. Mais tarde o filho passaria a chamar-se José Maria Barreto Lobato Gonçalves por ter sido adoptado pelos tios José Gonçalves e Olímpia Barreto. A esposa Isabel Barreto Lobato foi brutalmente assassinada no Cais de Dili, no dia 7 de Dezembro, dia da invasão de Timor-Leste pela Indonésia.
Como desportista praticou as modalidades de Voleyball, Basketball e Football tendo-se contudo esmerado na prática da modalidade de Football primeiro no Clube Desportivo da União e depois no Clube Desportivo da Académica.
Em meados de 1974, no seguimento da Revolução dos Cravos de 25 de Abril em Portugal, Nicolau dos Reis Lobato abandona vuluntariamente o funcionalismo público português para se dedicar a tempo inteiro à criação da ASDT/FRETILIN e à luta da libertação nacional de Timor-Leste.
Aquando da transformação da ASDT em FRETILIN, no dia 11 de Setembro de 1974, foi-lhe atribuída o cargo de Vice-Presidente.
Nicolau Lobato, na sua qualidade de Vice-Presidente e na ausência impeditiva do então Presidente da FRETILIN, Xavier do Amaral, liderou toda a acção de resposta à investida armada da UDT contra a FRETILIN iniciada a 11 de Agosto de 1975. Assim:
- Na noite de 11 de Agosto de 1975, com o apoio de Mari Alkatiri, Alarico Fernandes, Mau Lear, liderou um grupo de membros do CCF para a retirada de Dili;
- A 13 de Agosto nova retirada das montanhas circundantes de Dili para Aileu - Ai-Sirimou;
- Em Ai-Sirimou chefiou a Delegação do CCF nos contactos com soldados e Sargentos timorenses no Quartel de Aileu de modo a sensibilizá-los para a situação política e militar em Timor-Leste;
- A 15 de Agosto, perante a ausência impeditiva do então Presidente da FRETILIN, e, com a colaboração de alguns membros do CCF, destacando-se aqui Mari Alkatiri, proclamou em Ai-Sirimou a Insurreição Popular Generalizada e Armada, definindo a estratégia de luta Popular e Prolongada; Neste mesmo dia Nicolau, Mari Alkatiri, Alarico Fernandes e mais alguns membros do CCF, assumindo as competências do CCF, fundaram as FALINTIL e criaram a primeira companhia das mesmas Forças;
- A 17 de Agosto, com uma acção concertada com os soldados e Sargentos timorenses da companhia de Aileu, Nicolau liderou a acção que obrigou os oficiais portugueses a entregarem o Comando da companhia aos Timorenses (Sargento José Silva);
- A partir desta data, Nicolau liderou todo o processo operacional político e militar de contra ofensiva;
- Durante os meses de Setembro a Novembro, Nicolau Lobato se destacou na definição de estratégias políticas e militares. Sempre foi defensor da necessidade do regresso de Portugal para reassumir a responsabilidade de descolonizar Timor-Leste; Concentrou todos os esforços no sentido de se encontrar um entendimento entre os timorenses como ponto de partida para uma solução política do conflito;
- Frustrados todos estes esforços Nicolau Lobato dinamizou o processo que conduziu a Proclamação Unilateral da Independência de Timor-Leste a 28 de Novembro de 1975;
- No Governo constituído após a Proclamação, Nicolau tornou-se Primeiro-Ministro;
- Em 1977, face a problemas surgidos nas fileiras da FRETILIN, Nicolau foi nomeado Presidente da FRETILIN, Presidente da República e Comandante-em-Chefe das FALINTIL;
- A 31 de Dezembro de 1978, morreu em Combate no vale de Mindelo, entre Maubisse, Turiscai e Manufahi.
Fonte: José Teixeira (Deputado da FRETILIN)
Kazu Delta Comoro Horikalan: Jovem ida Mate, Ida Kanek; FRETILIN Ezigi Investigasaun Seriu

quarta-feira, 23 de dezembro de 2009
Boas Festas do Natal e um Próspero Ano Novo

terça-feira, 22 de dezembro de 2009
FRETILIN: Komunikado ba Emprensa
_svg.png)
segunda-feira, 21 de dezembro de 2009
Honra ba Lou-Ti´i, Asistente polítiku nebe mate iha kombate nia laran

FRETILIN, NU’UDAR PARTIDU OPOZISAUN DE FAKTU
Ezortasaun ba militantes FRETILIN nian
Partidu polítiku ne´ebé de´it, iha rai ne´ebé de´it, iha programa no hakarak ba ukun ka kaer governasaun rai ida ne´e nian.
FRETILIN, nu´udar partidu ho prinsipiu demokrátikus, iha moos programas no hakarak ida ne´e, tmaba liu husi dalan ida ne´e, mak ita bele implementa ita nia kompromisu eleitoral, ita nia polítika governasaun nian, ita nia programas no planus ba halao desenvolvimentu atu servi povu maubere.
Ida ne´e mak ita FRETILIN halo hafoin simu mandatu ba ukun husi 2002-2007, liu husi akordu ne´ebé partidus polítikus sira hotu-hotu halo ho UNTAET, haré ba resultadus eleisoens 2001 ba formasaun Asembleia Konstituinte nian. Liu husi akordu ida ne´e, partidus ne´ebé halo parte Asembleia Konstituinte mak halo parte Parlamentu Nasional ba primeira lejislatura.
Maibe, iha 2006, golpe estadu ida, husi ema anti-FRETILIN, hamosu krizi ba instituisaun estadu nian, krizi ne´ebé konsege duni harahun PNTL no halo tohik F-FDTL. Tamba manipulasaun oin´oin, konfrontasaun armada mosu entre F-FDTL no PNTL. Nune´e maluk balun mate no kanek no povu besik rihun atus rua sai vítima ba krizi ida ne´e. Ho intervensaun media balu nian, liu-liu hosi Australia, hanesan kanál Televisaun governu nian, ABC, ne´ebé halo dokumentáriu ho lia bosok de´it, PM Dr. Mari Alkatiri hetan akuzasaun falsu. Xanana Gusmão, nu´udar Prezidente Repúblika, iha tempu ne´ebá, aproveita de´it dokumentáriu kanál ABC nian, hodi eziji kamarada Alkatiri tuun hosi nia kargu.
Comité Centra FRETILIN (CCF) foti desizaun halo sesaun extraordinária ida ba analiza situasaun PM nian. Golpistas sira organiza aan no taka dalan ba sede FRETILIN nian. CCF adia reniaun. Ho apoio Nasoens Unidas nian ba seguransa, iha loron 25/6/06, CCF foti desizaun hodi apoia kamarada Sekretáriu Jeral atu kaer nafatin ninia kargu nu´dar PM. Entretantu, militantes FRETILIN rihun rua nulu resin konsentra iha Metinaru atu tuun mai Dili atu ható moos sira nia apoiu. Golpistas sira uza sira nia meius oin´oin atu hamanas liu tan situasaun, inkluindu fó tiruteirus iha fatin oin´oin hodi hatauk populasaun.
Biar FRETILIN tomak fó apoiu ba kamadara sekretáriu jeral, nia rasik mak foti de´it desizaun ba husik ninia kargu nu´udar PM. La´os tamba simu presaun makás husi Xanana Gusmão, Ramos Horta ka husi ema ne´ebé de´it. Nia foti desizaun ida ne´e tamba lakoi povu timor fakar ra´an no atu hasees rai ida ne´e husi instabilidade. Biar nia iha forsa FRETILIN nian, nia hakiduk maibé la lakon ninia dignidade. Ho posizaun ida ne´e, kamarada Mari hatudu ninia sentidu de estadu no responsabilidade ba rai dobem Timor-Leste. Ne´e lisaun boot ida ba ita hotu, liu-liu ba polítikus sira. Ema ne´ebé de´it mak ukun, bainhira situasaun ruma tau iha risku povu ninia moris no rai ida ne´e ninia destinu, tenke brani ba halo desizaun. Ema barak ne´ebé kontra kamarada Mari tamba fiar lia bosok, ohin bele haré ona katak Líder FRETILIN ne´e hadomi duni povu no rai ida ne´e. Hafoin kamadara Mari tuun tiha ona husi kargu, FRETILIN haré kedas katak Xanana Gusmão, nu´udar Prezidente Repúblika, halo nafatin presaun atu hasai kargu Primeiru Ministru husi FRETILIN. Dala ida taan, ho ulun malirin no ho estratéjia matenek, lideransa FRETILIN hatán ba diskuti ho Xanana hodi hili Primeiru Ministru foun. Kamarada Lu Ólo aprezenta ba Prezidente Repúblika proposta alternativa ho kandidatus nain tolu: Estanislau da Silva, Rui Araújo no Ramos Horta. Biar FRETILIN iha preferénsia ba Estanislau da Silva, nu´udar membru CCF no CPN ( nia mesak de´it mak membru FRETILIN, sira nai rua la´os), atu hatutan kargu PM nian to governu FRETILIN ninia mandatu ramata iha 2007. Haré ba situasaun krizi, ita hatán diskuti ho Xanana Gusmão kona ba kandidatu ne´ebé diak liu, emvez de eziji de´it katak membru FRETILIN ida mak tenke kaer duni kargu PM. Prosesu diskusaun ne´e ramata bainhira Xanana Gusmão la fó fatin PM ba Estanislau da Silva ka Rui Araújo no hili ninia amigo boot, Ramos Horta, maski ida ne´e la´os membru FRETILIN nian. Dala ida taan ita aseita presaun boot tebes ida ho laran malirin no ida ne´e akontese tamba de´it ita hadomi povu no rai ida ne´e. FRETILIN lakon ninia dignidade? Lae!
Iha eleisoens 2007, biar balun dehan katak lao ho hakmatek, golpistas no sira nia asosiadus ho interese oin´oin, hatauk ema ho kroat iha fatin barabarak, halao nafatin lia falsu oin´oin hasoru lideransa FRETILIN, liu-liu hasoru Sekretáriu Jeral FRETILIN nian, ho lia bosok "fahe kilat" no "eskuadraun de morte". Maibé, biar ita moris hela iha situasaun pániku ida nia laran no propaganda moos makás tebetebes atu hatauk ema ho lia bosok oin´oin, maoiria povu brani vota nafatin ba FRETILIN.
FRETILIN manán de´it besik 30% votus hosi eleitoradu, iha eleisoens lejistalivas 2007, maibé liu partidu hotu-hotu ne´ebé taru malu, inkluindo partidu Xanana Gusmão nian, ne´ebé uza naran antigu luta nian no bandeira FRETILIN nian, hodi bele hetan votus. Tamba povu la fó mantadu ba FRETILIN atu desidi mesak kona ba formasaun governu, FRETILIN halo kedas negosiasaun ho partidus sira seluk atu forma IV Governu Konstitusional.
Haré ba resultadus eleisoens 2007 nian, tuir loloos, Prezidente Repúblika devia konvida uluk partidu FRETILIN ba harii IV Governu Konstitusional.
Maibé ida ne´e la akontese. Prezidente Repúblika rona fali interpretasaun oinseluk ne´ebé balun halo ba artigu 106 Konstituisaun RDTL, kona ba formasaun governu, ne´ebé hatete:
"Partidu polítiku ka Aliansa Maioria Parlamentar ne´ebé iha kadeiras barak liu mak hili Primeiru Ministru no Prezidente Repúblika mak nomeia, hafoin halo konsulta ho partidus sira ne´ebé hetan kadeiras iha Parlamentu Nasional".
Biar CNRT, PD no PSD/ASDT la halo koligasaun (parlamentar) molok tuir eleisaun 2007, Prezidente Repúblika fó ba sira podér ba ukun rai ida ne´e no sira hotu hamutuk mak hase´es FRETILIN husi ninia direitu atu forma governu ho partidus sira seluk no independentis sira, atu ukun Timor-Leste husi 2007-2012.
Desizaun Prezidente Repúblika la hatudu katak nia iha konsiderasaun ba maioria ninia hakarak, liu husi eleisoens,dalan los ba hari demokrasia iha ita nia rain. Desizaun Prezidente Ramos Horta nian loke moos presedente aat ida ba eleisoens lejislativas tuir mai. Partidus ne´ebé de´it mak manán iha eleisoens tuir mai, bele la kaer governu tamba sira ne´ebé lakon, bele halibur hamutuk ba hadau ninia direitu hanesan akontese iha 2007.
Biar ita lakon ita nia direitu ba ukun, ita la hamosu no organiza violénsia (hanesan ema uluk halo ba ita), hodi hakotu mandatu ne´ebé sira simu husi Prezidente Repúblika. Ho komportamentu iha ne´e ita hatudu katak ita nia partidu iha maturidade polítika, ita hatene ita nia responsabilidade ba rai no povu ida ne´e, ita iha sentidu estadu nian, ita hadomi povu. Nu´udar partidu istóriku no boot liu, ita hatene sukat situasaun ida-idak no la halo sasán arbiru de´it. Iha tempu ba avansa, ita avansa, se karik tenke hakiduk, ita hakiduk. Maibé ita tuba rai nafatin. Hakiduk, la signifika katak ita sei hamámar aan tiha no husik de´it governu ida ne´e halo konforme sira nia hakarak. Durante luta libertasaun nasional, ita la lakon ita nia dignidade bainhira hakiduk iha momento oin´oin, sa´e foho tuun foho no hakur mota. Nune´e ita sei tuir nafatin dalan ne´ebé FRETILIN hatudu hela mai ita. Nune´e ita sei iha brani atu foti nafatin ita nia oin, bainhira ita hakiduk tamba situasaun obriga ka la favorese.
Situasaun ohin loron nian, la´ós fásil ba ita (FRETILIN) simu, bainhira ita haré katak Xanana Gusmão froma ninia governu ho aliadus, barak ne´ebé eis-autonomistas, ne´ebé derepenti de´it hakfilak aan tiha, hodi akomoda ba situasaun ukun rasik aan. La´ós fásil ba ita, nu´udar partidu ne´ebé dedikadu tebes ba rai ida ne´e, haré governu ida ne´e harahun dadaun instituisaun estadu nian ne´ebé ita harii ho sakrifisiu barabarak, sobu dadaun sistema ne´ebé diak, hakiak kultura sé liman de´it, hamate inisiativa buka servisu rasik na han no hemu, politiza Administrasaun Públika, gasta arbiru de´it povu nia riku soin atu halo riku ema balun de´it enkuantu maioria povu kiak nafatin no hanoin atu halo túsan iha rai seluk atu aumenta korrupsaun.
Súsar atu tolan bainhira ita haré katak AMP sira taka dalan ba proposta bankada FRETILIN biar proposta sira ne´e halo ho objetivu atu governu, nu´udar órgaun soberania ida, bele uza rekursus ne´ebé iha ba hadia povu nia moris.
Sira lakon eleisoens maibé hetan fali direitu ukun povu! Ita manán eleisoens maibé ita lakon direitu ba ukun, direitu ne´ebé povu mak fó mai ita, liu husi eleisoens. Sira kaer governo, biar inkostitusional, ita obrigadu sai opizizaun. Ita iha ona oportunidade ukun maibé ira ukun ho rekusrsus umanus limitado no ósan kiik. Sira foin ukun, maibé, hahú kedas ho rekursus finanseirus ka ósan barak. Sira ukun ho ósan ne´ebé governu FRETILIN husik hela, liu hosi Fundo Minarai ne´ebé sai modelu diak ba poupansa ba rai seluk. Ósan ne´e mak fó vantajen ba sira. Maibé sira uza ósan ne´e atu habokur sira nian aan de´it.
Ita harii instituisoens estadu, sira sobu emvez de hatutan. Sira kari ósan de´it, ita hakarak harii sistema ba ajuda povu, liu-liu idozuz sira, veteranus, oan kiak no feto faluk atu bele moris ho dignidade. Sira hasees funcionáriu experinte ne´ebé ita husik iha Administração Públika, hatama fali ema foun, liuliu familia ka amigu ho sira, maibé, la iha experiénsia. Sira soe osan arbiru de´it ho justifikasaun katak sira ajuda emprezáriu lokál, ita hakarak fó formasaun no ajuda ne´ebé diak ka sustentável ba emprezáriu sira hodi bele hamiriik mesak no halo obras ho kualidadi.
Bainhira sira halo sala iha governasaun sira nian, povu bele haré no sukat ho governasaun ita nian.
Nune´e ita manán buat ruma bainhira ita partidu opozisaun. Ita halo opozisaun ida ke tuir regras, leis no Konstituisaun no hatudu duni katak ita hakribiit violénsia.
Ita halo oposizaun oinseluk, atu hanorin dadaun ba sira ne´ebé ukun ohin loron ka hakarak ukun abanbairua, katak sesé de´it, banhira la hetan ukun, tenke haktuir FRETILIN nian dalan nu´udar partidu opozisaun. Nune´e ita sai partidu medelu ba jerasaun ohinloron no jerasaun tuir mai. Ita sei husik lagadu ka ezemplu boot ida iha istória harii estadu Timor-Leste. FRETILIN mak mestre ba hanorin kultura paz no importánsia estabilidade, demokrasia no justisa nian. Se mak bele korajen ohinloron atu hatudu liman ba FRETILIN katak ita fó mahun ba ema violentus sira? La iha.
Ohinloron ema barak hatene ona katak "fahe kilat" ka "eskuadraun de morte" sai de´it argumentu falsu golpista sira, iha 2006. Ohinloron ema barak deskonfia ka hatene ona sé mak autór ba tuda fatuk, sunu uma, hatauk ema no fahe povu Timor-Leste ba lorumuno no lorosa´e, iha 2006. Ohinloron ema barak deskonfia ka hatene ona tamba sá ema internasional balun ajuda ema iha rai laran atu hatún governu lideradu husi kamarada Mari Alkatiri.
Ita tempo oposizaun nian, ita manán oportunidade atu haré no kritika governu ninia hahalok aat ka sala no aprende oinsá bele halo diak liu banhira ita ukun. Ita nia deputadus manán esperiénsia fiskaliza knaar governu nian, ita hatene diak liu taan oinsá uza lei no Tribunal ba sátan sala ida ka injustisa ida. Banhira ita halao dadaun knaar nu´udar opozisaun, ita moos aprende oinsá ukun diak liu sira banhira ita manán fali direitu ukun rai ida ne é, liu hosi eleisaoes (la´os fó podér ba malu de´it!!!).
Haré ba faktus akontese horiuluk no ohinloron, FRETILIN mak pioneiru no mestre ba buat hotu ne´ebé iha relasaun ho vida povu no nasaun ida ne´e nian. Realidade hatudu katak FRETILIN mak hamoris konseitus foun ba rai ida ne´e no dada dalan ba faze ka prosesu ida-idak hanesan:
1). Konseitu povu Maubere, Unidade Nasional no nasaun;
2). Prosesu tomak kona ba luta libertasaun nasional;
3). Oinsá haburas feto ninia direitu (Organizasaun Popular da Mulher Timor - OPMT mak organizasaun feto Timor nian, harii uluk liu iha ita nia rai);
4). Oinsá halao demokrasia no Estadu de Direitu (tuir leis)
5). Oinsa harii no halao instituisaun estadu nian tuir Konstituisaun RDTL nian;
6). Oinsá garante katak órgaun estadu iha relasaun diak entre sira no ida la interfere iha ida fali ninia knaar;
7). Oinsá ukun Timor-Leste ho programas, planus no sistemas ne´ebé garante benefísius ba povu, la´os ba ohinloron de´it, maibé ba abanbairua moos (polítika sustentabilidade nian);
8). Oinsá halo opozisaun liu husi meius legais no pasifikus;
9). Hasees husi violénsia nu´udar instrumentu luta nian, iha tempu ukun rasik aan;
10). Hakiak kultura paz no estabilidade ba rai ida ne´e;
Iha II Koneferénsia Jeral Kuadrus FRETELIN nian, halao iha 5-6 Dezembru 2009, iha Dili, partisipantes sira preokupa oinsá hadia, hametin no haburas partidu hodi manan liu taan povu ninia konfiansa no apoiu enkuantu FRETELIN mantein ninia knaar iha Parlamentu Nasional nu´udar partidu opozisaun de faktu.
Nune´e FRETELIN sei la mate no labele mate. Haré ba fileiras FRETELIN nian, ohinloron nian, ita nia partidu laós dé´eit jerasaun 1970´s nian. Ita iha moos jerasaun foun, rihun ba rihun, feto no mane, namokari husi Lorumuno to Lorosae, liu hosi Ataúro no Oecusse, ne´ebé determinadu atu kaer kuda talin rai ida ne´e nian. Jerasaun foun barak tebetebes mak hatudu ona sira nia kapasidade organizasaun, lideransa no vizaun politiku, sosial no ekonómika ba rai ida ne´e. Nuné partidu ida ne´e sei forte ba bei´beik. Sei hamrik nafatin ho forsa istória luta nian hahú husi 1970´s ne´ebé hametin liu tan taan ho estratéjia politika matenek husi lideransa ohinloron nian, iha faze ka prosesu ida-idak. Jerasaun tuan no foun, hamutuk, sei tuba rai nafatin ho memória asu´uain sira nian hanesan Nicolau Lobato, Vicente Sa´he, Lear, Muki Bonaparte, Nino Konis Santana, Hodu Raan Kadalak no kamaradas sira seluk ne´ebé fó nia aan tomak to mate atu ita manán Independénsia no restaura ita ninia dignidade nu´udar povu.
Tuir determinasaun lideransa FRETILIN nian, iha II Koferénsia Jeral Kuadrus nian, ita hahú MARCHA DA VITÒRIA, iha 6 Dezembru 2009. Ida ne´e palavra de órden foun ida, ne´ebe lideransa atuál ható ba ita, atu hamanas no haklean liu taan espíritu luta FRETILIN nian. Ita hotu-hotu, lideransa husi órgauns nasionais no kuadrus husi estruturas sub-nasionais no militates hotu-hotu, mak sei tuur hamutuk atu dezenvolve konseitu kona ba "MARCHA" iha sirkuntánsias luta ohin loron nian no hakfilak ida ne´e ba prosesu ida ne´ebé hotu-hotu sei haktuir ikus mai, atu ita bele alkansa ita nia objetivu imediatu no final. Lia fuan Marcha la´os de´it lao ho ain ka haleu Dili ka fatin ne´ebé de´it ho kareta atu hakilar hasoru governu de faktu AMP. La´os de´it halao demo públiku nu´udar knaar mesak ida atu hatudu FRETILIN ninia forsa iha rai ida ne´e. MARCHA DA VITÓRIA sei sai prosesu ida ne´ebé ita rasik mak sei kaer, ita rasik mak sei defini ninia programas, metódus, metas no objetivus. Ita hotu-hotu husik II Konferénsia Jeral Kuadrus ho konseitu foun MARCHA DA VITÓRIA ho neon metin katak ita sei halao prosesu ida ne´e ho dame no sei fó aan tomak atu alkansa duni ita nia objetivus iha faze ida-idak. Primeira faze MARCHA DA VITÓRIA nian sei ramata bainhira FRETILIN manán fila fali ninia direitu ba ukun rai ida ne´e, liu hosi eleisoens. Hafoin ukun, ita sei hatutan MARCHA DA VITÓRIA, liu husi segunda faze de luta, luta atu halakon kiak, beik, injustisa, korrupsaun no buat sira seluk ne´ebé halo ita nia povu halerik ohinloron.
Haré fali ba ita nia istória luta nian, lia fuan MARCHA halo tiha ona parte vokabuláriu polítiku FRETILIN nian. Slogan "FRETILIN É A LIBERDADE DO POVO EM MARCHA" sai husi Prezidente Nicolau Lobato nia ibun rasik, iha ninia diskursu ba povu, iha 20 Setembru 1974. Liu tiha tinan tolu nulu resin lima, slogan ida ne´e sei iha valór nafatin. Tamba FRETILIN identifika aan ho povu, FRETILIN reklama horiuluk kedas katak nia mak nia mak lori aspirasaun Povu nian bainhira ita halao prosesu ba kore aan. Tebes katak FRETILIN mak loke dalan ba hakoak grupus étnikus oin´oin iha Timor-Leste tomak no ható ba sira konseitus kona ba Unidade Nasional, povu no nasaun no husi ne´e, haklaken nesesidade atu ema Timor hetan liberdade. Hanesan horiuluk FRETILIN sei marcha nafatin ho povu atu ita hetan liberdade total. Ho FRETILIN mak povu liberta aan husi kolonialismu / dominasaun husi rai seluk no sei liberta aan moos husi pobreza, iha aspetu hotu-hotu, inkluindu pobreza espíritu nian ne´ebé halakon dadaun valores ita nia sosiedade nian.
Nune´e MARCHA DA VITÓRIA hatutan de´it prosesu ne´ebé hahú iha tempu Nicolau Lobato nian, maibé, hahú iha kontextu luta oin seluk ona, iha tempu ne´ebé, FRETILIN, biar partidu maioria nian, sai fali partidu opozisaun de faktu.
A LUTA CONTINUA!
VIVA FRETILIN!
DEPIM-F (Departamento de Informação e de Mobilização da FRETILIN)
sábado, 19 de dezembro de 2009
Estragos iha Becora tan udan horseik

quinta-feira, 17 de dezembro de 2009
FRETILIN pronta a apresentar o seu candidato para Comissário da KAK

Ramos Horta Sujere AMP Altera Lei KAK, Cipriana; LABELE

terça-feira, 15 de dezembro de 2009
Encontro ho jornalistas

domingo, 13 de dezembro de 2009
Samuel Freitas foi eleito Coordenador-Geral do FAFC

Fretilin quer Vice-PM Carrascalão para assumir o cargo de comissário para a KAK

sexta-feira, 11 de dezembro de 2009
INFORMAÇÃO

segunda-feira, 7 de dezembro de 2009
Momentos importantes nebe akontese iha loron 5 - 6 Desembro 2009
Maubere no Buibere, Asuwain Timor-leste nian
Presidente Lu, Secretário Geral Dr. Mari Alkatiri
domingo, 6 de dezembro de 2009
DECLARAÇÃO FINAL DA II CONFERÊNCIA DE QUADROS DA FRETILIN

Participantes sira hamnasa no kontente
Momentos importantes nebe acontece iha Konferensia
Koordenadores FRETILIN 13 Distritus

sexta-feira, 4 de dezembro de 2009
FRETILIN prepara atu simu Kuadrus no Militantes iha Dili

quinta-feira, 3 de dezembro de 2009
Secretario Jeral FRETILIN hasoru malu ho Parlamento Federal Alemanha

terça-feira, 1 de dezembro de 2009
Konferensia Kuadrus FRETILIN 5- 6 Dezembru 2009

quinta-feira, 26 de novembro de 2009
LABELE KOALIA DEIT KONA BA DIREITU FETO NIAN, TENKE HALA'O MOS

terça-feira, 24 de novembro de 2009
Entrevista com Lu-Ólo
