Frente Revolucionária de Timor Leste Independente

DIRECÇÃO FAFC

Coordenador – Geral

Eng. Samuel Freitas

Vice CoordenadorGeral

Alexnadre Pinto

Contactos:

Samuel Freitas (00351-913892252)

e-mail : faf-coimbra@hotmail.com

Residência Universitária de Santiago, bl. 4, 3810-193, Aveiro, Portugal.


sexta-feira, 3 de dezembro de 2010

Encontro de 28 Novembro 2010 em Aveiro

Realizou-se em Aveiro, no Centro Universitário da Fé e Cultura (CUCF), no dia 28 de Novembro de 2010, um encontro de timorenses em comemoração ao dia da Proclamação da Independência de Timor Leste. O encontro teve início às 15h e terminou às 20h30, contando com a participação de timorenses vindos das cidades de Braga, Porto e Coimbra. Houve partilha de ideias e pensamentos (dirigida por Samuel Freitas), celebração eucarística (dirigida pelo Sr. Padre José Câncio) e jantar de convívio.

Durante a partilha de ideias foram abordados: o significado do dia 28 de Novembro para Timor e os problemas de governação após a restauração da independência. Assim os primeiros comentários foram apreciativos sobre a proclamação da independência de Timor Leste em 1975 pela Fretilin. Faz 35 anos que os heróis da Fretilin gritaram ao mundo Um Timor Leste independente. O camarada Gregório de Araújo deu uma visão geral sobre este evento, destacando a importância do dia 28 de Novembro para Timor e revelando vários acontecimentos que antecederam ao dia da proclamação.

Na celebração eucarística, o Pe Câncio falou sobre o advento, deixando mensagens de esperança e motivação para o Natal. Sobre Timor ele realçou a corrupção como um pecado mortal, apelando a todos a coragem e a vontade para dizer sempre a verdade e ser crítico. Também recomendou a conversão interior dos governantes.

Mais tarde os outros comentários focaram a vida timorense após a restauração da independência. Apesar de ser um país democrático, o processo da democratização tem sido contaminado por muitas práticas de subversão da qualidade da democracia. Se uma boa democracia visa satisfazer os cidadãos (em termos de liberdade e igualdade) através de meios legítimos, Timor tem sérios problemas democráticos por combater. Foi sobre esta situação que todos os presentes no encontro foram desafiados a exprimir suas ideias.

Assim muitos pensamentos foram ouvidos tanto para explicar os conceitos como para motivar o espírito crítico de todos. Foram discutidos em suma os conceitos de boa democracia, cultura democrática, desenvolvimento e problemas inerentes, casos de subversão da qualidade democrática como corrupção, importância do capital físico e recursos humanos e socialização política. Vários problemas relacionados com a má governação foram expostos e algumas soluções sugeridas. Entre muitas boas ideias lançadas, a socialização política é indispensável. Afinal os académicos podem ser bons agentes da socialização política, contribuindo com seus conhecimentos e pragmatismo para o aperfeiçoamento da democracia timorense e daí para o desenvolvimento socioeconómico. Eles podem ajudar a curar o temor político, sentido por muitos timorenses, e no lugar deste criar a coragem e a vontade para defender valores, anunciar a verdade e renunciar aos pecados.
Para mais informações contacte; Samuel Freitas ou Nivea Maria

sexta-feira, 28 de maio de 2010

KOMUNIKADU BA IMPRENSA: FRETILIN HUSU KOMANDANTE GERAL PNTL ATU LABELE HALO POVO ERMERA TAUK TAN

FRETILIN – BANCADA PARLAMENTAR
KOMUNIKADU BA IMPRENSA

Dili, 28 Maiu 2010
FRETILIN HUSU KOMANDANTE GERAL PNTL ATU LABELE HALO POVO ERMERA TAUK TAN

Deputado Jose Teixeira husi Bancada FRETILIN no membru Komissaun Seguransa, Defesa no Negocios Estrangeiros Parlamento Nasional nian, ohin deklara dehan katak nia lamenta ba deklarasoens alarmistas husi Komandante Geral PNTL nian, Longuinhos Monteiro kona ba situasaun seguransa Ermera iha fulan liu ba nee, no husu Komando Geral atu sukat sira nia lia fuan hodi labele halo deklarasaun neebe bele hamosu preokupasaun no tauk iha komunidade nia leet.

“Ami neebe ba ona too fatin neeba no iha kontaktu ho Povo iha neeba, ho PNTL iha neeba, no agentes seguransa no defesa estadu RDTL nian, hamutuk ho ema seluk hahu kestiona deklarasoens neebe Komandante Geral fo sai iha Timor Post iha 19 Maiu 2010 katak grupu ‘organizado halao aktividade terror, terrorizmu neebe ameasa komunidade….lori kilat iah sira nia kilat’ no katak iha insidente ‘tiru malu horas rua’ iha fatin balun iha distritu Ermera. Deklarasoens hirak nee halo komunidade sira iha neeba tauk. Halo mos deputada husi bloko AMP, Maria Exposto mos hakfodak no fo sai nia no povo nia preokupasaun iha parlamento nasional, maske laos nia mak sala, tamba komandante geral PNTL rasik mak deklara buat hirak nee, neebe hamosu tauk iha povo nia leet. Maibe agora ema balun desmente fali katak koalia hirak neeba la los,” Teixeira dehan.

Ohin jornal nasional Timor Post publika entrevista ho Komandante PNTL iha distritu Ermera, Mariano Martins Soares, deklara katak “ilegal sira oin mos hau seidauk hare too ohin loron, tiru malu mos laiha. Keta kama mak nakdoko mak ema iha kapital dehan kilat mak tarutu fali iha Ermera nee.”

“Ami no ema seluk barak konkorda totalmente ho elementu responsavel PNTL nian iha distritu rasik nia konfirmasaun katak notisia uluk nee exagerado no alarmista liu. Ita tenke fiar Komandante PNTL ditritu nian bainhira nia rejeita totalemente rumores no boatus katak la iha kilat illegal espalha namkari iha distritu Ermera hanesan uluk ema komando geral dehan, no simu nia esklaresimentu katak populasaun keixa deit mak ema lori katana halo intimidasaun. Informasaun neebe Komandante Geral koalia afinal la akontese tuir nia komandante iha kampu rasik nia esklaresimentu. Elementus husi orgaun seguransa no defesa estrutura RDTL nian mos konfirma nunee duni ba ami tuir sira nia observasaun iha kampu. Nee hatudu attitude ida neebe ami la hein husi ema neebe lolos tenke responsavel ho informasaun, neebe labele exagera, no tenke sukat lia fuan atu halo povo hakmatek,” hatutan Teixeira.
Teixeira deklara katak nia ho nia partidu preokupa katak alarmismo hanesan ita hotu hare ona kona ba invensaun kazu “ninja” iha distritu Bobonaro no Covalima, neebe hetan kritikas makas husi ONG direitus humanus nian no Provedor Direitus Humanus no Justisa kona ba violasaun ema nia direitus humanus, bele repete fila fali iha Ermera.

“Ami preokupa makas ba ida nee, tamba maske uluk sira hakilar makas ninja namkari hodi justifika operasaun boot no karun tebes iha neeba, resultadu investigasaun no prosesu iha tribunal hatudu katak alarmismo no invensaun ba situasaun inseguransa mak barak liu. Kriminalidade nee ita tenke hasoru ho lei, maibe kria fali paniku boot entaun ita tenke kestiona tamba motivo saida? Ami sei propoen ba Komisaun B katak tenke solisita presensa membru governu de facto no komando geral mai esplika ba Komisaun situasaun iha distritu Ermera. Too agora ami la kontente ho gestaun ba assuntu ida nee,” Teixeira taka.

Ba informasaun tan favor dere mai Deputado JOSE TEIXEIRA iha 728 7080

quinta-feira, 27 de maio de 2010

Komunikadu Imprensa: Coordenador Manufahi Ezigi STL Ajuda Hametin Nasionalismu no Patriotismu

Komunikadu ba Imprensa
FRETILIN

Dili, 27 Maiu 2010
Coordenador Manufahi Ezigi STL Ajuda Hametin Nasionalismu no Patriotismu.
Eis Secreatrio Estado Regiaun 2 iha primeiro governo constitucional, Adriano Corte Real, neebe husi kleur ona mak coordenador partidu historiku FRETILIN nian iha distritu Manufahi, deklara katak iha artigo ida neebe ohin publika iha STL, neebe dehan katak nia nudar “Lider FRETILIN balun iha Manufahi hakbesik ba Xanana,” nee exagerasaun boot no notisia falsu.

“Hanesan ema barak hau mos hare ona tendensia STL nian hakerek oioin deit, sem iha relasaun ho realidade. Los katak hau hasoru malu ho Sr Xanana, maibe laos atu habesik aan politikamente. Sr Xanana mak husu atu hau bele hasoru malu ho nia atu diskuti assuntu assosiasaun empresarial iha distritu Manufahi, neebe hau mak coordenador. Nia husu mos hasoru hau tamba nia rekonhese hau nudar figura historiku Luta Libertasaun Nasional no FRETILIN nian hori 1974.”

“Hau desde 1974 iha partidu ida deit too ohin loron. FRETILIN mak nee, no hau metin ba FRETILIN nia Comite Central no lideransa. Hau laos atu tuir ema seluk hanesan jornal nee hakarak halo ema hanoin fali. Maibe hau mos husu, tamba sa mak ita labele hasoru malu? Tamba partidu ka posisaun politika la hanesan deit? Nee la los. Ita nee compatriota Timor Oan mesak deit neebe uluk hamutuk luta ba ukun rasik aan. Ita laos inimigo ba malu. Conseitu inimigo nee aplika ba ema seluk neebe contra ita nia ukun rasik aan, no conseitu uluk tempo funu nian, neebe la iha fatin ohin loron. Ita atu lori rain nee ba oin ita tenke hatek ba oin, no rona malu tamba laos ema ida deit mesak mak sei lori rain nee ba oin. Tanba nee mak ita bele tur koalia ho malu no rona malu, maske ikus mai ita la konkorda malu. Liliu tamba governu de facto nee ukun la los ona, problema barak, no FRETILIN forte ba bebeik,” dehan Coordenador FRETILIN neebe mos veterano luta ukun rasik aan hori 1974.

“Hau ho Sr Xanana laos foin dadaun mak konhese malu. Konhese malu kleur ona. Kontra malu politikamente mos hori uluk kedas. Maibe laos dehan fali ita labele koalia ho malu kona ba assuntu importante. Ita bele no tenke koalia malu liliu kona ba assuntu ida assosiasaun empresario Manufahi nian neebe hau mak coordena no representa. Laos fali katak agora hau atu tuir nia ka simu nia hanoin kona ba PEDN ka politika seluk. Nee la los. Se PEDN nee diak ba Povo Maubere no nasaun nee ka lae partidu FRETILIN mak sei analisa no desidi tuir mai nia posisaun oinsa. Tamba nee mak hau dehan jornal STL hakerek dehan hau hakbesik aan fali ba Sr Xanana nee nakar mak barak. Sira halo ona politika. Nee hau husu sira labele halo. Diak liu sira reporta deit notisia, lalika manipula ba objectivu politiku,” dehan Adriano Corte Real.

Nia dehan katak STL mos la buka konfirma ho nia rasik kona ba proposito encontro ho Sr Xanana, no ezigi STL atu hola sentidu de responsabilidade nudar nasionalista no patriota ba RDTL. Nia hatutan katak nia dere ba STL atu esklarese ida nee ohin no atu husu sira hakerek notisia lolos.

BA INFORMASAUN TAN DERE BA FRETILIN MEDIA IHA 728 7080

quarta-feira, 26 de maio de 2010

LuOlo: “Kaer Metin Ita Nian Fuan ho Àten iha ninia Fatin”

Intervensau husi Presidente Partidu FRETILIN, Francisco Guterres (Luolo)
Seremeonia “Komemorasaun Loron ASDT Ba FRETILIN dala 36”
Comite Central FRETILIN, Comoro, Dili
20 de Maio de 2010

“Kaer Metin Ita Nian Fuan ho Àten iha ninia Fatin”

Ohin 20 de maio de 2010 ita halibur iha ne’e atu komemora ita nia loron, loron pasajen ASDT ba FRETILIN, historia ida ke lão naruk, historia ida ke difisil, maibe historia ida ke reafirma e afirma, iha hau nia vida.

Ohin hau rona husi Presidente da Republica Sr Ramos Horta nia lia fuan iha tempo ida ne’ebe, sira hotu sei ki’ik balun foin 16 anos, balun foin 17 anos, balun foin 20 anos sira bele halibur malu para atu bele fo hanoin ba malu atu ohin sa buka dalan ba Timor Leste hanesan provinsia colonial Portuguesa ninian.

Exatamente ke iha tempo ida ne’eba, sira hotu-hotu hanoin e sira akompania mundo laliu husi Internet, hanesan agora dadauk ita iha, laliu husi televizaun hanesan agora dadauk ita hare, maibe sira hotu uja sira nia matenek atu bele sira fo hanoin ba malu, atu oin sa Timor Leste bele sai estadu ida, bele sai Indepedenti. Buat ida ke ita hanoin fila fali ba kotuk, ita hare katak lideransa ida uluk lahanesan iha tempo ida agora ita “Ukun Rasik An” Lideransa ida ke matenek, lideransa ida ke iha kapasidade, iha hanoin para atu bele hari’i Timor sai hanesan rai Indepedente iha mundo Rai klaran.

Tamba ne’e mak ohin lokraik ida ne’e halo tinan 36 hodi komemora loron ASDT ba FRETILIN ninian e nudar Presidente do Partido PRETILIN hodi hakruk ba ita bot, ita bot sira neebe uluk hahi. Hakruk mos ba sira hotu neebe oras ne’e lahamutuk hona ho ita, maibe sira fo sira nia isin ho ran ba rai ida ne’e para ita hotu bele halibur malu.

Signifikadu bot teb-tebes ba ita iha pasajen ASDT ba FRETILIN hanesan ohin ita rona, e hau hakarak hatutan katak ASDT halibur hanoin para atu fila ba FRETILIN dalan ita liu tia ona, dalan ida mak “Ukun Rasik An” nebe FRETILIN hakarak. Iha tempo mudansa ninia mak ida ne’e duni, atu bele eduka “Ukun Rasik An” ba Timor Leste e halibur mos Timor oan sira hotu atu bele hamutuk hodi hari’i ita nia rai nudar rai ida ke Indepedensia.

FRETILIN nia hakarak iha tinan 36 ba kotuk mak ida ne’e duni. Ita lao dalan naruk nebe liu husi susar, terus, mate neebe FRETILIN ninian lia fuan, mak murak hodi tuba ba ita nian Rai, tuba ba FRETILIN ninia abut ba nafatin, biar força oi-oin, força bot ema sira rai ketan ninian mai fera ita, ho Aveãon oi-oin maibe FRETILIN hamrik metin nafatin. FRETILIN kontinua kombate nafatin. FRETILIN kontinua disididu nafatin. FRETILIN neebe terus, bele mate, kontinua kombate nafatin. Biar bele mate lao rai no fin FRETILIN konsege manan duni, para bele liberta nia rain. Ita hateke fila ba ita nia historia hau hanoin buat sira ne’e hotu maka ita tenki hanoin nafatin, maibe ita hanoin nafatin ba kotuk, ita hakarak hatu hamrik metin hodi hateke ba oin. Oin sa mak ita nia Rai ita nia povo ida ne’e bele diak, bele hetan haklaken bele hetan orguilo ba dezenvolvimentu kiak iha nia Rain ida ne’e mak ita hadia? Ita hotu hakarak maka ita nia Rai ida ne’e bele hakmatek para ita nia inan aman sira, ita nia oan sira bele hakmatek iha sira nian uma, iha sira nia hela fatin. Ida ne’e mak ita hotu hakarak, entaun so ida ne’e mak ita hotu hakarak.

Tamba saida maka krizi ida 2006 ne’e mosu? Hau lakohi koalia naruk liu kona ba krizi ida ne’e, maibe ita ida-idak liu krizi ida ne’e iha ita nia fuan no ita nian neon. Hau so hakarak hateten deit ba Camarada sira ho destindos comvidados, krizi ida ne’e mai para atu hametin liu ita nia fuan, hatu halo FRETILIN bot ba bei-beik, laos atu mai para sobu FRETILIN, mas ho krizi ne’e atu halo FRETILIN hamutuk liu tan, atu hatene diak liu tan nia an, atu serbi Rai ida ne’e, krizi 2006 hau bele hateten.

FRETILIN halo lisaun bot ida. FRETILIN kurizi krizi 2006 lãos deit politika maibe FRETILIN mos fo lisaun bot ida. Fo lisaun bot tamba FRETILIN la halo violensia hasoru tia fali violensia. FRETILIN hakmatek iha ninia fatin. Ida ne’e mak lisaun bot ida nebe FRETILIN hakarak hatu hatudu, lisaun ida ke nakonu ho maturidadi Politika. Kuandu iha maturidadi Politika para iha dignidadi politika ba Partido historiku ida ne’e, hodi hatudu ba ema hotu. Hau dehan nune’e ba hau nia Militantes sira. Bainhira Militantes sira tomak hanoin ba atu “àten sai tia fali fuan e fuan sai tia fali àten”, mas ba hau ho Dr Mari Alkatiri nebe imi nian nain ulun, iha Partido ida ne’e nia oin, ami nain rua senti nafatin, “ami nia fuan sei nafatin iha ami nain rua nia fatin”, “ami nia àten sei nafatin iha nia fatin,” la halai dok ida para ami atu hatene atu kuinese diak liu tan, krizi ida ne’e hodi mental liu FRETILIN ho ita FRETILIN, atu bele hadia diak liu tan ita nia àn.

FRETILIN hola desizoens para hau hateten katak ne’e estratejia para atu bele responde situasaun ida, neebe liu husi estrutura Politika ida, nebe tuir ita kuaze tinan 2, tinan 2 duni ita halibur fila fali husi distritu, sub distritu to’o iha Aldeia, hodi halibur ita nia Militante, hateten lia los ba sira hodi hadia fila fali ita nia estrutura.

Ita nia organizasaun nudar Partido Politiku, buat diak. Ohin hau bele hateten deit katak atu hateke karik ba Loromonu e atu hateke ba iha Lorosa’e, ba tasi feto ka tasi mane la iha ema ida ke la temi FRETILIN nia naran. Hotu-hotu hatene se ita hotu iha kabun laran dehan hotu-hotu FRETILIN ninian, hau senti katak hau barani liu tan para mai hamrik iha imi nia oin. Maibe ho brani diak liu ita hadia para hakat ba oin, hodi hateke ba futuru ninian aban ninian no bain 2 ninian so ida ne’e mak bele, purke ita nia objektivo maka ida ne’e duni hakarak paz, estabilidade no dezenvolvimentu ba Rai ida ne’e.

Ita hatete katak FRETILIN iha ninia maturidade Politika bot liu iha povo ida ne’e nia oin, iha Rai ida ne’e nia leten. Hau rasik asumi atitudi Politika ida para oin sa ita lao ba oin, ho nune’e bele hametin liu tan ita. Maibe buat barak mosu, dalan barak liu nakonu tia ami nia matan, dalan barak liu nakonu tia ami nia tilun. Maibe dalan barak liu mos halo ami kaer metin ami nia fuan iha fatin, obriga mos ami kaer metin ami nia aten iha ninia fatin.

Hau dehan nune’e tamba FRETILIN preukupadu tamba ita kuandu lão tama sala hotu, “lae laos ida ne’e”, prekupadu tamba ami hateke ba oin ba futuru ninian, povo ida ne’e rai ida ne’e atu lão ba oin ne’e, atu sai saida povo ida ne’e ninian, neebe uluk kedas terus ba rai ida ne’e, ida ne’e mak halo ami preukupa. Tamba ne’e Camarada sira rona dalan barak ami hola atitudi ida, atitudi ba opozisaun ida ne’e nian ho objectivo laos deit atu kontra deit.

Camaradas sira hateten dalan barak liu husi ita nia “Bancada” hola fatin iha Parlamentu Nasional hanesan mos hau rasik, Dr Mari Alkatiri ami nain rua rasik hola atitudi opozisaun ninian, e atitudi opozisaun ninian iha fatin hotu-hotu iha rai enebe-enebe deit, nia mak mane. Maibe opozisaun hanesan hau dehan laos atu kontra deit maibe opozisaun ami dalan barak, kontra maibe aprejenta mos solusaun. So ke balun problema Timor ne’e sai fali hanesan Politika e ita tenki rejolve ho politika duni. Maibe ami mos fo solusaun balun laos ho politika deit maibe dala ruma ami fo solusaun ho teknika, tuir dalan problema Timor nian, iha partidu ita koalia tuir teknika ninian, mas dalan barak ami hare rai ida ne’e politika mak barak liu. Se ita hatene haklaken buat sira ne’e iha nia fatin, ita sidi ida ba ida e ita mos sidi ida ba ida seluk nian, ne’e nafatin hela, diak liu ita hamutuk, tempo to’o ona para ita hotu hamutuk, hotu-hotu hanoin para bele hadia ita nian rain.

FRETILIN nia kontribuisaun bot mak ida ne’e, kontribuisaun atu bele hametin estabilidade ho paz, maka hanesan oin hau koalia hona katak lakohi violensia, la simu violensia hasoru fali ho Violensia. FRETILIN ninia hakarak mos maka ida ne’e, kontra mas ho solusaun.

Ohin ita rona ita nia Camarada Sekretariu Geral hateten, tinan ida 2010 tinan ba estabilidade, tinan ba Paz e tinan ba dezenvolvimento. Ninia sentidu ida ke bot e luan lahalimar. Ita FRETILIN tenki tau ba “Pratika maibe ho Politika” atu intende saida mak FRETILIN hanoin. Se ita mak halo lideransa FRETILIN hanoin hodi rai ne’e ba oin, ida ne’e mak ita hakarak.

Nudar Estado de Dereitu Demokratiku neebe ita tomak rona ema barak koalia katak, tebes duni Timor Leste ohin loron sai estadu ida ke Demokratiku duni. Timor Leste kuandu sai Estadu iha povo ida ne’e nia oin Governu ida ne’e se deit maka atu ba kaer, tenki hateke ba povo ida ne’e ninia oin atu bele servi povo ida ne’e ho dignidadi, atu bele lao tuir nia dalan, mak dalan tuir konstituisaun ninian, neebe konsagra tia ona, vontade ema ida nia ou ema rua nian ou ema lubun ida nia labele às liu fali povo ida ne’e nia moris. Se ita halo hanesan ne’e nasaun ida ne’e lao ba oin sei sidi nafatin.

Maibe dalan diak liu mak ida ne’e “se ami kaer nafatin ami nia fuan iha ami nia fatin” husu mos ba Militante sira atu kaer metin mos imi nia fuan iha nia fatin. So uniku dalan ida ne’e mak ita lori povo no rai ida ne’e ba oin.

Ikus liu hau fo lia menon ba maluk Veteranus, Rejistensia no Camaradas sira neebe ohin simu “Sertifikadu” hau hakarak hato’o ba ita boot sira katak, FRETILIN laiha buat diak ruma atu fo ba imi, maibe ho sertifikadu ida ne’e, bainhira imi hanoin imi nia terus, susar no sofrementu iha imi nia isilolon, karik hateke ba sertifikadu ida ne’e tamba maske ita hare hanesan suratahan nebe la vale ida. Maibe ho historia liu husi sertifikadu ida ne’e sei konta tuir husi jerasaun ba jerasaun, “Tamba ita ema bele mate maibe historia sei la mate.”

Mak ne’e deit. Obrigadu.

domingo, 23 de maio de 2010

1ª FAFClestra


A primeira FAFClestra foi realizada em Aveiro no dia 15 de Maio de 2010, das 18h00 às 20h00. Este encontro teve como objectivos principais abordar a evolução da Fretilin, analisar Timor na actualidade e interligar os dois assuntos. Foi com esta força motriz que o FAFC convidou o camarada Gregório Araújo para partilhar as suas experiências e os seus conhecimentos.

O encontro contou com a presença de vários camaradas e foi presidido pelo camarada Coordenador Geral do FAFC, Samuel Freitas. Este deu início ao evento fazendo uma breve introdução sobre a existencia do FAFC (informação esta que foi posteriormente reforçada pelo camarada António Guterres) e sobre os principais objectivos e razões da realização das FAFClestras, sublinhando que esta actividade visa remediar a fobia pelo discurso público e estimular a capacidade dos membros de sistematizarem suas ideias em palavras perceptíveis.

A palestra do camarada Gregório consistiu em duas divulgações importantes:

Experiencias

O FAFC adsorveu positivamente as experiencias do camarada Gregório, como cidadão timorense e militante da Fretilin, desde a época da ocupação indonésia até actualmente.

Desde o seu envolvimento na clandestina até o momento da indepêndencia. Ele descreveu as antecedências de vários promotores da Fretilin Mudança, citando as razões de estes senhores preferirem sair da Fretilin. O camarada também falou a cronologia dos acontecimentos que levaram Timor à crise de 2006, desde início até a morte do Major Reinado. Também disse as razões de a Fretilin não ir ao poder em 2007, mesmo tendo ganho a eleição com a maioria relativa.

Opiniões

O FAFC também ouviu diversas opiniões do Camarada Gregório, registando apenas 3 importantes. A Primeira foi sobre a evolução da Fretilin onde o camarada Gregório lamentou as ambições cruas de alguns militantes da Fretilin, dizendo que antigamente pertencer a Fretilin significava dar a vida para a causa do povo, para a luta pela independência e actualmente ser da Fretilin é lutar pela posição e cargo (o que se verificou com os promotores da Fretilin Mudança).

A segunda consistiu na ideia de envolver activamente grupos académicos da Fretilin em encontros importantes da Fretilin.

A terceira recaiu sobre os grandes elencos da vida de Timor. O camarada Gregório disse que em Timor sempre existiam 3 grandes grupos: a Fretilin, a Igreja e o Xanana Gusmão. Dantes estes dois últimos eram sempre os donos da verdade. O Xanana Gusmão, por exemplo, podia até dizer muitas disparates, merecia na mesma uma salva de palmas. As pessoas que o ouviam interessavam apenas na sua pessoa e não nos discursos, uma situação que já começou a mudar na actualidade.

Ainda durante o encontro, entre várias ideias que marcaram as intervenções do camarada António Guterres, após fazer uma análise aos feitos do Xanana Gusmão, o camarada Guterres lançou à mesa uma pergunta sobre o real desejo do Xanana. “Qual é a pretensão do Xanana?”. De facto O Xanana arruma sempre qualquer solução para satisfazer os seus planos, mesmo que estes sejam apenas para matê-lo no poder.

Por fim, o camarada coordenador geral terminou o encontro, deixando apelos aos académicos timorenses, sobretudo aos simpatizantes da Fretilin, para que começassem a ganhar a coragem de se impôr na defesa da sua ideologia política, pois a política influência a vida de todos e muitas questões políticas requerem também a atenção dos académicos.

Mais informações contacte Direcção do FAFC

sábado, 22 de maio de 2010

Diskursu husi Sekretariu Geral Partido FRETILIN, Dr. Mari Alkatiri iha 20 Maiu 2010

Diskursu husi Sekretariu Geral Partido FRETILIN, Dr. Mari Alkatiri iha
“Ceremonia Komemorasaun Loron ASD Ba FRETILIN dala 36”
“FRETILIN Hanesan Aifunan Buras”
Comite Central FRETILIN-Comoro, Dili
Kinta-Feira, 20 de Maio de 2010


Obrigado, hau lolos so usa sapèo ne’e iha tempo kampanha, maibe komo ema balun hahu ona kampanha hau nia direitu mos halo kampanha.


Ex.cia, Sr Presidente da Republika.
Camarada Presidente Luolo, Ex.cia.
Sr Reprejetante Sekretariu Geral Nasoens Unidas.
Sr Presidente Partidus amigos convidadus. Membrus do korpu diplomatiku.
Queridos Komvidados.
Biberes Mauberes.

Iha dia 31 de Dezembru 2009, kuandu ita hahu hikas fali hanoin ba kotuk, tempo loron Nicolau Lobato mate iha kombate, hodi lideransa nia naran, hau hateten, ita tenki halo festa 2010-2020, sai festa ba paz, estabilidade no dezenvolvimentu.
Tebes duni agora ke ita kumesa hadia fali ita nia sede, ita mos bele hanoin oituan ba kotuk, iha 2006 kuandu ema mai sunu sede ida ne’e. Biar nune’e, ita hamrik fila fali atu hadia para ita hateke ba oin. Laos para atu haluha saida mak akontese uluk, tamba se ita haluha, ita la apreende, maibe ita tenki asumi hanesan todan ida ba ita hotu, para ita bele apreende.

Ita mos hare ita nia salah iha neebe, ema seluk nia sala hahu husi neebe. Ne’e mak importante liu. Ita labele hatene deit fo sala ba ema hotu-hotu, ita deit mak mos. Ita tau an hanesan ita mak mos nafatin. Ema seluk mak salah hotu e ema seluk mak foer hotu. Ne’e la los. Hanoin hanesan ne’e la hanoin ba konrtibui para atu buka solusaun. Hanoin hanesan ne’e atu buka deit konfuzaun ba beibeik.

Krize akontese iha 2006, tamba sasan barak sala. Se sala laos Mari Alkatiri mesak mak halo sala. Hau kompri hau nia sala. Tamba ne’e laos atu fo hanoin hikas fali, hau simu intimidasaun oioin, ba asoru justiça e manan justiça. Hau mos la halai husi Timor Leste, hau la duun sala ba ema seluk, la duun sala ba Ministru sira. Hau dehan, lae governu nia sala, hau mak Premeiru Ministru, hau nia sala.

Kuandu ita sai xefe, xefe duni, laos xefe para ita diak deit, depois kuandu sala ita dehan ita nia anak buah sira deit mak sala. Tamba ne’e maluk sira, ita hotu hakarak hateke ba oin, ita hotu hakarak rai ne’e aban bain rua sai diak ba ita hotu, mas laiha ema ida deit mesak atu halo milagre. Rai ne’e se sai diak kuandu ho ita hotu-hotu nia esforsu, ho ita hotu-hotu nia serviso oinsa ita buka hatene kontextu ida atu hadia rai ne’e ba oin. Ema ida mesak deit sei la halo buat ida, nia atu heroi ka nia la heroi ne’e buat seluk.

Tamba ne’e mak hau dehan, hau tau sapèo ne’e purke tempo ona para halo kampanha mos. So ke hau la mai para fo sala ba ema ida, hau mai para dehan, tempo ona ita halibur hamutuk, tempo ona para ita halibur, tempo ona para ita hateke ba oin, para hateke hanesan projecto kolektivo rai ida ne’e nian, projecto kolektivo povo Maubere ida ne’e nian.

Hau sei la mehi atu sai profeta, portantu hau sei la mehi atu hakerek biblia, ne’e mak ita hanoin, kuandu ita dehan ita tenki haraik an, ita dehan ita sai honestu, hanesan portugues dehan: “a pratica eh criteria da verdade.” Iha pratika mak ita hanoin ita honestu duni ka la honestu. Agora se ita dehan tenki haraik-a’an, tenki sai honestu, laos ita buka deit humilia ema seluk, fo sala ba ema seluk.

Ami komvida Partido hotu-hotu, kuandu halo 36 anos idade ASDT ba FRETILIN, tamba “ba FRETILIN laiha partidu ida ke inimigu iha rai ida ne’e”. Laiha Partidu inimigu. Inimigu hotu hona. Bele sai ohin husi partidu, aban bele sai partidu aliansa. Inimigu laiha. Ema balun hateten ona, “rai ne’e atu lao diak, so FRETILIN ho CNRT hamutuk karik.” Tamba ita labele dehan buat ida lalika ohin, depois aban ita bele halo karik. Laos tanba, ita maluk sira, laos labele maluk sira, kuandu ita atu halo aliansa ida, ita tenki hatene lolos base ne’e saida? Tamba ida mak historia ne’e importante, maibe iha buat ida ita atu tuir para lori rai ida ne’e ba dezenvolvimentu. Ita hotu-hotu hakarak ke rai ida diak liu iha mundu. Se mak lakoi? Ita hotu-hotu hakarak. Ne’e objectivo Povo Maubere nian.

Agora balun hanoin rai ida ne’e sai exemplo ba iha mundu ne’e, so ke osan deit depois rai ne’e sei sai kiak. Dalan ida mos mak ne’e, osan ne’e importante, maibe dalan mos mak ne’e, kapasidade atu halo planu, programa, projecto tenki iha. Kapasidade atu popa osan didiak, tamba osan kuandu sai tenki iha resultadu hodi fo benefisiu ba povo. Agora osan ne’e laos hau nia avo nia ka hau nia vise avo nian.

La etiku iha Timor kuandu ita uja osan para sosa povo, hodi sosa fali povo nia klamar. Ne’e mos la etiku, ne’e la dun diak. La etiku mos kuandu ita tenta mobiliza hodi sosa votus. Ne’e mos la etiku. Lolos karik em ves ita fo ba povo ho konsiensia, liu husi dalan dezenvolvimentu hodi hadia povo nia moris. La etiku mos kuandu ita tun ba base ita usa fali partidu seluk nia bandeira, partidu seluk nia atributu, ne’e mos la etiku.

Hau hanoin to’o tempo ona, ita atu fo exemplo ida ke diak ba rai doben ida ne’e, liliu ba joven sira.

Dr Ramos Horta eis membru CCF e Fundador ASDT/FRETILIN, iha kampanha hau dehan nia agora laos “fundador”, maibe nia “afundador” FRETILIN nia. Maibe nia la konsege afunda FRETILIN, entaun nia “fundador” fali. Dr Ramos Horta, Presidente da Republika mai to’o iha ne’e, Premieru tamba hanesan xefe do estadu, maibe mos mai to’o iha ne’e, hanesan fundador ASDT/FRETILIN, hanesan mos eis membru CCF.

Biar ami nain rua kritika malu bobot maibe ita kontinua konvida nia. Hau hanoin irmao Xanana mak la halo kampanha Planu Estrategico Dezenvolvimentu Masional entaun nia mos iha ne’e hotu. So ke nia halo tia kampanha estadu nia be nia laiha iha ne’e. Tamba Xanana mos eis membru CCF.

Hau seidauk bolu avo tamba hau mos katuas ona, e mos avo Xavier ohin la bele mai, tamba foin to’o husi Singapura e ninia saude sei rekopera hela.
Antes hau atu to’o mai hau simu telefhone ida husi Korea do soul. Ema ida telefhone mai hau, nia temi “Camarada”. Mak se? Sr Joao Carrascalao nebe embaixador Korea nia hato’o katak parabens ba FRETILIN.

Antes atu hakat mai hau mos simu SMS ida husi Lisboa hau hanoin, Husi Dr Ramos Horta tamba nia tur iha oin, lae diskulpa; los mak Dr Abilio Araujo fo Parabens ba ita hotu, tamba ohin ita komemora 36 anos ASDT ba FRETILIN. Kuandu ita hotu hahu iha momentu ne’eba, ita hotu hanoin ba kotuk para atu hari’i, atu hakerek ita nia estoria ida ke aban bain rua nian. Ne’e importante liu atu hare halo nusa mak ita hanoin ba oin.

Ita rona dadauk agora koalia Planu Estratejiku Dezenvolvimentu Nasional. Hau simu ona kopia ida, kuandu be Sr Xanana Gusmao hanesan Premeiru Ministru defaktu, lao ba, fatin hotu-hotu atu buka apoiu povo nian. Entaun ita disidi, hau la dehan lae, saida mak ita halo ona ita labele inventa fila fali. Hanesan ohin loron ita rona depois inventa entaun ita lakon tempo deit.

Presija planu ida, atu implementa to’o 2030, maibe ita tenki hare lolos ne’e tinan 2030 ka 40 ne’e se mak atu ukun to’o iha neeba? Agora ne’e hau la moris to’o iha neeba. Xanana mos sei la moris to’o iha neeba. Entaun se hau la moris to’o iha neeba irmao Xanana mos labele ona, entaun diak liu ita buka consensus ida para atu harii’i planu, mas planu ne’e laos governu ida mai hatama tia gaveta. Uluk ita iha esperensia ida ne’e, uluk iha planu nasional de dezenvolvimentu. Depois halo guia de manajementu de planu, programa investimentu sektorial. AMP tama gabeta sira be mamuk ne’e, mamuk sira ne’e, sira hatama hotu buat sira ne’e hotu taka metin tia. Lakon tempo deit iha tinan 3 hodi ba prepara planu sira ne’e. Agora atu halo fali planu foun.

Ita labele rejeita planu ne’e mai husi Xanana ka mai husi nebe. Ita tenki hotu-hotu hare, ita hotu-hotu tenki fo atensaun, ita tenki hotu-hotu buka planu ida ke konsensual, para ita hotu-hotu aban bain rua bele dezenvolve ba jerasaun agora, jerasaun aban bai rua nian, bele nafatin kaer planu ida ne’e. Maibe laos hanesan Biblia, tamba planu ne’e dinamiku e laos hanesan Biblia laos mos hanesan Quran. Planu ne’e ita ema mak halo. Ohin halo aban bele muda. Se ita komesa halo buat ne’e hanesan fali Biblia ka Quran, entaun ne’e hanoin relijiaun foun ida ke atu tama mai karik.

Portantu planu lolos ita tur hamuk hodi diskuti planu ne’e, no hodi hakotu planu ne’e, hodi implementa ba rai no povo ida ne’e, sei hakarak tau consensus hamutuk hodi fo kontribuisaun ba planu ida ne’e. Ita sei fo kontribuisaun, tamba se mak lakohi rai Timor-Leste atu sai diak? Agora husi ne’e ba oin, balun komesa ona koalia eleisoens Munisipais.

Uluk kedas hau rasik hanoin sei sedu atu implementa elisoens Munisipiu ne’e. Kuandu dehan atu simu sira hotu, balun hanoin dehan hau hakarak kaer puder iha hau nia liman. Buat lao iha prosesu derepenti elisaun Suku mai, biar partidu hotu-hotu la partisipa iha elisaun, maibe ita hatene FRETILIN manan bot entaun sira adia tia elisaun kamara munisipu ne’e. Entaun la buat ida tamba ba ami prontu deit.

FRETILIN deit mos iha hanoin desde uluk, sedu liu atu hamosu elisaun munisipiu. Agora balun komesa dehan ona katak, sei iha elisaun antisipada, ne’e depende ba ita nian alin ka ita nia maun Ramos Horta, maibe ba hau nia laos hau nia maun tamba nia fulan ida joven liu hau. Dr Presidente da Republika mak sei hare buat ne’e, mas hau rona ona katak, depois de Profeta Xanana lao haleu iha Sub distritu sira ne’e hotu, profeta maun bot Xanana Gusmao tun mai, nia sei husu elisoens antisipada. Ne’e hau rona isu-isu deit. Tebes ka lae hau hanoin se sai segredu ruma Sr presidente da Republika mak bele hatene ida ne’e, hau lahatene, hau rona isu-isu dei. Se hau hanoin karik buat sira ne’e toman tia ona, ita mos tenki prepra temperatura diak, entaun sei husu elisaun antisipada.

Maibe ami pronto, ba FRETILIN aban mos bele bain rua mos bele e 2012 mos bele. Ne’e hau bele dehan FRETILIN pronto e sei manan. Pronto atu manan ninia laos manan hanesan 2006 lae! Atu manan duni!

Agora Aliansa ba Futuru. Lori lideransa nia naran ami hateten dala barak ona, FRETILIN manan 30% ka 40% ka 50% ka 60 % sei halo esforsu atu la ukun mesak. FRETILIN sei buka maluk sira seluk husi Partidu seluk, atu mai hamutuk hodi kaer ukun, e mos Timor Leste sei presisa liu mak tinan 10 tan, labele ema balun senti katak sira exkluidu/isoladu iha ninia nasaun rasik, purke laos tempo ona lori ita ba konfujaun. Maibe ita labele obriga se ema lakohi hamutuk ho ita.

Uluk iha 2007 hotu-hotu halai husi FRETILIN. Ema balun hare FRETILIN ne’e hanesan moras aàt ida, hanesan diabu tau moras aat ida, kontisozu. Maibe tempo ne’e hotu ona. Agora hotu-hotu hare FRETILIN la moras buat ida, agora parese FRETILIN ne’e sai hanesan “menina bonita” ida. Tantu gira hotu-hotu hakarak namora FRETILIN e hakarak Kaben ho FRETILIN, tamba FRETILIN hanesan aifunan buras ida. Entaun Presidente Lu-olo mak bonito karik, tanba hau katuas ona.

Mas ne’e diak tamba ne’e hatudu momos katak tempo FRETILIN ninia hotu-hotu foti FRETILIN hanesan inimigu hotu ona. Ne’e hatudu katak rai Timor Leste komesa hetan ona dalan ba dame no ba dezenvolvimentu. Ne’e diak tebes e balun hateten mai hau, sira husi CNTR balun mai koalia ho hau dehan, “hau rona ita boot sira sei simu PSD.” Hau dehan “nusa? Sira la moras ida e sira diak hela, hau labele simu sira tamba saida? Hau koalia ba sira. Se deit hakarak mai koalia ami sei koalia ho sira. Primeiru hau matan nakloke. Segundu la tauk ema ida. Tamba ne’e kondisaun do tempo.” Uluk hau estuda matematika ne’e dehan kondisaun nesesario e sufisiente.

Agora Camarada sira, ohin loron boot 36 anos Komemora ASDT ba FRETILIN ba ita hotu laos FRETILIN nia deit. 8 anos ba restaurasaun Indepedensia, ohin ita hotu nia Restaurasaun Indepedensia loron bot tebes, hau hanoin, ba oin hanesan estadu ne’e hau fo mensazen ida, loron bot hanesan ne’e FRETILIN hato’o ne’e loron Restorasaun Indepedensia nia, Nasaun Indepedensia nia, tenki fo oportunidade hodi fo dezenvolvimentu povo ninia. Laos mate ba mai iha liuron. Festa ema hotu-hotu nian e festa povo ninian, ne’e mak ita hakarak povo atu senti rejultadu Indepedensia rai ida ne’e nia, la kleur tan ita atu halo ita nia aktividade konsolidasaun.

Purke ita hatene katak rejustamentu FRETILIN nia bele dehan atu remata ona. Agora ita halo aktividadi konsolidasaun. Informasaun nebe hau iha, iha base de dadus neebe tau ona iha komputador.

Dadus neebe tama hamutuk 13 distritu liu ona rihun atus ida lima nulu. Hau hakarak hato’o para partido balun iha ne’e atu rona, mas iha fatin hotu-hotu ami sempre hateten, iha fatin neebe deit husi aldeia to’o iha suku, suku to’o sub distritu, sub distritu to’o iha distritu ne’e, 100 votante, 60 sei sai militante FRETILIN.

Entaun to’o iha 2012 sei sai 60% karik? Baucau Rejustamentu Ultrapasa ona. Viqueque ho Lautem besik ona. Mas diak liu hateten distritu ida ke ema hotu la espera, Ermera mos besik hotu ona. Ohin hau halo kampanha e hau mai halo kampanha duni. OK. Hau nia lia fuan mak ne’e deit, Tempo ikus liu 100 Votantes, 60 sei sai Militantes FRETILIN, signifika se militante deit mak vota ba FRETILIN ita sei manan 60%.

Obrigado.
Fonte: Camarada José Teixeira

terça-feira, 11 de maio de 2010

Declaração politica da Bancada Fretilin

Dili, 11 de Maio de 2010

Nai Presidente Parlamento Nacional
Fernando de Araújo – Lasama

Ex.Cias

Atu hamentin ita nia Independência hau hanesan Deputado membro Parlamento Nacional no representante Povo nia, iha dever hodi haburas, no hamentin uma fukun ne’e nia knaar, hodi tatoli Povu nia preocupação ba Governo, no sai Povu nia lian, Povu nia isin, no materializa povo nia mehi.

Nudar Deputado hussi bancada FRETILIN hanesan oposição iha knaar no iha competência tomak atu tatoli Povu nia lian no hussu ba Governo, tuir art. 9°, alinea h, no artigos 137° e 138° tuir Rejimento haruka.

Halo requerimento ida ne’e hau hakarak hussu ba Governo atu bele hatan resposta ho escrito tuir Konstituição da República artigo 101° no. 2 e artigo 107°. Atu nune’e ita hotu bele hakruk ka halo tuir lei nebe iha.

Declaração Politica.

► Ohin Bancada Fretilin hakarak koalia kona ba Irrigação Bebui ho orçamento nebe aloka hahu Ano Fiscal 2008 ho montante $ 1,1 milhão, iha Ano Fiscal 2009 aloka $ 4,805 milhões e Ano Fiscal 2010 aloka tan 2.664 milhões, nebe osan total ba Irrigação ne’e hamutuk $ 8,569 milhões. Maibe, orçamento nebe hakerek iha documento contrato sai boot liu fali, ho valor $ 8,997,542.86 Milhões.

Iha dia 29 fulan Abril Comissão Conjunta (Comissão G & D), halo tan fali Fiscalização iha Bebui-Uatulari nebe hare laiha liu progresso Construção Irrigação nebe refere. Tuir observação nebe halo iha fatin neba, armazém ida, fatin habai hare ida, uma kiik ida no canais be nia halo sabraut liu. Construção la tuir Standart.

Construção Rehabilitação Irrigação ne’e, tuir contrato construção tempo hotu tiha ona iha 4 de Abril de 2010. Maibe Construção ne’e foin atinge 63%. Construção ne’e nia resultado qualidade quase 75% ladiak. Povo Uatulari tinan tolu ona la halo natar. Kanais secundários balu monta fali Canu Paralon diamentro 20 cm. Odamatan atu regula be, la halo.

Armazém ne’e horas ne’e dadauk animais mak usa, tamba odamantan mos laiha, fatin habai hare antes de ami sira Plester fila fali ona tamba nakfera hotu, karik tauk bahinra deputados sira atu ba hare.

Mega Projecto ne’e, iha duni Problema serio, nebe tenke hetan duni investigação, tamba hafoin Comissão Conjunta halo tiha audência ho Companhia UGC, hetan informações nebe la relevante, informações nebe ami hetan hanesan bosok malu e informações barak mak lalos.

Osan nebe aloka, $ 3,900,000.- Milhões halo Baragem/Wire ho Intake no kanal primer balu. Osan resto $ 5,097,542.86 Milhões ne’e sira usa hodi halo Armagem ida, fatin habai hare ida, uma kiik ida no kanal 3000 metros. Kanal primier balu nebe existe hela sira hadia liu deit tamba condição

Documento Contrato no. RDTL-87483 (from ITB No. 810827). Ba Rehabilitação Irrigação Uatulari. 22 de Setembro de 2008.

Projecto rehabilitação Irrigação ne’e, tuir Documento contrato iha Companhia rua mak selecionado atu concorre hafoin Governo halo decisão tuir lei nebe iha. Companhia UGC nia condições mínimo liu, compara ho Companhia Jonize Corporation. Equipamentos pesados Companhia Jonize Corporation Completo e companhia ne’e iha condições nebe suficiente e iha esperiências nebe naton para bele halo rehabilitação ne’e.

Iha documento contrato Companhia UGC, hatete verbal deit, katak BNU sei fo garantia $ 2,500,000 Milhões ba rehabilitação nebe refere. E iha documentos ne’e mos hatete bahinra projecto ne’e hahu ona sei haruka equipamentos pesados hussi Malásia. Maibe ita lahatene Equipamentos hirak ne’e haruka mai duni ka lae!?....

Iha documento contrato orçamento nebe Companhia UGC hussu boot liu fali orçmaneto nebe aprova hussi Parlamento Nacional. Shr. SE shr. Markus hatete katak osan nebe liu ne’e, dehan mai hussi osan contingência. Osan nebe liu hamutuk $ 428,542.86 mil.

Maluk sira ami hare ba orçamento ne’e considera hanesan iha mal administração e iha duni intenções ruma nebe ladiak. Tamba saída mak iha aumento osan, se projecto nebe refere seidauk hatene resultado lolos? Piur liu tan osan adicional ne’e hakerek kedas iha documento contrato antes de projecto ne’e hahu. Estado, liu liu Governo hatene ona katak companhia ne’e iha problemas ba rehabilitação Prisão Gleno Ermera, tamba osan nebe aloka ba rehabilitação Prisão ne’e la tuir calculo tecnico ka BoQ, ka osan nebe aloka ne’e exagerado!...

Tamba saida mak Governo liu liu Ministério no departementos competentes fo tan contrato Projecto boot ne’e ba companhia ne’e?

Nain Presidente no maluk Deputados sira.

Bahinra ita hare fila fali ba hahalok iha leten, ami considera e desconfia katak processo hotu hotu nebe halo relaciona ho Projecto Rehabilitação Irrigação Bebui ne’e iha duni, CNS “Conspiração, Neopotismo e Suborno”. Tamba saida mak projecto boot ho orçamento $ 8,997,542.86 milhões ne’e halo processo aprovisionamento hatudo malu deit?

Ami hare documento Sub-kontrato ne’e kontrator UGC halo la ho Base Legal, piur liu tan membros governo balu mak consiente halo Sub-Contrato ne’e, at liu tan mak osan nebe aloka hamutuk $ 8.997,542.86 Milhões maibe halo tan fali Sub-Kontrato ida ho kustu $ 3,900,000 Milhões.

Fretilin considera hahalok hanesan ne’e Crime, precisa duni halo investigasaun urgente ba Companhia UGC ne’e, no Ministerio nebe Competente, tamba bosok Estado no halo manipulação osan povo nia.

Maluk sira, Sub-Contrato nebe companhia UCG halo contra Lei aprovisionamento, piur liu tan Sub-contrato ne’e halo tan menos de 50% hussi total orçamento nebe aloka, (8,997 M), e piur liu tan bahinra Sua Shr. KaiRala Xanana Gusmão ba visita iha neba, Shr Marcos SE bosok tan PM, nia hatete, Rehabilitação ne’e laiha SubContrato, bahinra PM hussu…. ami hanoin ne’e la los ona, tamba ami iha documento SubContarto nia. Hanesan ne’e Crime precisa duni halo investigação, tamba Senhores sira nebe responsável começa bosok ona.

Desenho Tecnico Irrigação ne’e ami considera hanesan Draft, tamba seidauk hetan aprovação hussi engenheiros nebe competente, e piur liu tan la tuir Desenho tecnico nebe Standart.

Orçamento nebe aloka la tuir BoQ, tamba la halo estudos tecnico profundo e osan hirak ne’e aloka hanesan siik deit.

Maluk sira, Projecto rehabilitação ne’e sua Ex.Cia Shr Kairala Xanana Gusmão mos ba hare tiha ona bahinra ba halo ninia PreCampanha iha Uatukarbau-Viqueque. Shr Xanana mos hare projecto hakfodak tamba qualidade ladiak e at liu tan maka projecto rehabilitação ne’e atrasa liu. Sua.Cia Shr. Kairala mos fo prazo fulan ida hussi 01 de maio to’o 9 de Junho atu conclui rehabilitação ne’e. Ami hare hanesan miss impossible, tamba rehabilitação ne’e halo ona ba tina rua to’o iha fulan Abril 2010 foin atinge 63%.

Maluk sira ami hanoin diak liu lalika halo milagre ba iha rehabilitação Irrigação ne’e, povo no estado precisa maka qualidade projecto ne’e. lalika lufulafu deit, maibe tamba resultado acontece tiha ona hanesan diak liu halo investigação para hatene lolos, tamba saida mak projecto ne’e halo kleur liu e qualidade mos ladiak?.......

Ho nune’e Fretilin hussu no exige ba Parlamento ida ne’e atu urgentemente tenke hari Inquerito Parlamentar ida atu bele hare assunto nebe refere.

Ba ita boot sira nia atensaun hau hato’o Obrigado barak.

Inacio Freitas Moreira
Deputado Fretilin

quinta-feira, 6 de maio de 2010

FRETILIN
KOMUNIKADU BA IMPRENSA

Dili, 6 Maiu 2010

Alkaitiri dehan ba Woodside: “Iha Timor-Leste iha konsensu dada kadoras mai”; No ba governu de facto: “Tenke buka negosiasaun ho seriu; labele taka odomatan.”

Secretario Geral partidu FRETILIN nian ohina dader hasoru malu ho representantes joint venture Greater Sunrise nian iha Dili, ho objectivu atu rona sira nia esplikasaun kona ba sira nia preferensia neebe sira fo sai publikamente no atu konvense sira katak tenke dada kadoras mai Timor-Leste mak opsaun diak liu ba sira mos.

Delegasaun nee husi nivel a’as liu, kompostu husi Xefe Executivo Woodside Energy Ltd nian, Sr Don Voelte, no ezekutivo bo’ot Husi Conoco Phillips, Shell no Osaka Gas, neebe mos parseirus iha kampu Greater Sunrise.

“Nudar eis-governante neebe uluk xefia negosiasaun Tasi Timor nian too 2006, neebe hetan resultadu no benefisiu boot ba ita nia Povo, hau hatene saida mak ita tenke halo iha prosesu negosiasaun ho assuntu seriu no importante hanesan assuntu ida nee. Hau hatene katak ita presiza halo dialogo bebeik atu lao ba oin, ita tenke envolve aan iha negosiasaun seriu atu konvense ema atu tuir ita nia hakarak. Ita labele mihi katak se ita halo konfrontasionalismu deit entaun ita bele dudu ka dada ema atu tuir ita nia hanoin. Liliu ita lalika halo konfrontasionalismu baratu iha media, hanesan ita akompanha husi governu de factu iha semana hirak liu ba, tamba nunee ita sei la hetan resultadu neebe ita buka,” deklara Dr Alkatiri.

Dr Alkatiri deklara ba media depois de encontro katak nia fo oportunidade ba Woodside atu esplika sira nia preferensia neebe too agora nia rona deit liu husi media, tamba hanesan ema barak mos kestiona, nia nunka hetan detalhus husi governu de facto kona ba assuntu ida nee. “Biar hau pronto atu rona sira, hau hatete kedan ba sira katak iha Timor-Leste ita iha konsensu katak tenke dada kadoras mai Timor-Leste. Hau dehan ba sira, nee ami konkorda ho governu, maibe hau rona deit imi, tamba FRETILIN nudar partidu neebe bo’ot liu sira seluk iha rain nee, ami iha dever apoia interese nasional no nudar opozisaun atu fiskaliza no responsabiliza governu ba sira nia hahalok,” hatutan Alkatiri.

Kompanhia Woodside, no sira nia Joint Venture deklara iha media internasional katak sira prefere atu halau prosesamentu ba gas husi kampu Greater Sunrise iha “plataforma flotuante”, neebe prosesa iha tasi leten no la lori mai Timor-Leste ka ba Australia. Dr Alkatiri dehan katak sira esplika tamba sa mak sira prefere “floating LNG”, no katak sira sei esplika mos ba Presidenti da Republika. Maibe sira labele esplika ba governu tamba sira sei la hetan oportunidade atu hasoru malu ho representante governu nian.

“Ita rona Woodside no sira nia parseiru nia preferensia mak Floating LNG, maibe hanesan hau dehan ona, nee opsaun ida deit. Maske uluk iha opsaun lima, agora ita hatene katak iha opsaun tolu deit. Australia nian mak dada ba Darwin, Timor-Leste nian mak dada mai Timor-Leste, no Woodside nian mak namlele iha tasi leten. Agora ita nudar estadu tenke buka halo negosiasaun seriu atu konvense sira katak dada mai Timor-Leste mak sei diak ba sira mos. Entaun, ita labele taka deit odomatan ba sira, tamba nee hatudu deit ita nia inkapasidade atu halo gestaun ba prosesu ida nee. Nee mos hatudu deit ba sira katak ita la iha fiar ba ita nia posisaun fali,” Alkatiri deklara ba imprensa nasional no internasional iha Dili ohin.
Ba informasaun tan dere ba Filomeno Aleixo iha 734 0383

Mari Alkatiri diz que FRETILIN está aberta a rever Lei do Fundo Petrolífero

Mari Alkatiri, líder do maior partido da oposição em Timor-Leste (FRETILIN), disse hoje estar aberto à revisão da Lei do Fundo Petrolífero, desde que seja mantida a filosofia de acautelar o interesse das gerações futuras.

Em declarações à Lusa, à margem de um debate sobre a revisão da Lei do Fundo Petrolífero promovido pela organização não governamental “Lao Hamutuk”, Mari Alkatiri admitiu que a intenção do Governo de rever a Lei pode ter a sua concordância, desde que asseguradas algumas condições.

“Estou pronto a concordar se a revisão não prejudicar a filosofia da Lei do Fundo Petrolífero”, disse.

Durante o debate, como um dos oradores, Mari Alkatiri disse não ver problema em aumentar para 25 por cento o montante das receitas petrolíferas destinadas a investimento não financeiro, e mesmo que, mais tarde, essa percentagem possa atingir os 30 por cento.

Questionado sobre o facto de antes se opor a essa alteração, o ex-primeiro-ministro justificou, dizendo que, na altura, o país não estava preparado para gerir verbas tão elevadas.

“Não tenho nenhum problema com isso. No início não queria aumentar para 25 por cento por causa da nossa própria capacidade institucional para realizar a gestão e por outros aspectos”, disse, sem especificar.

Já Manuel Tilman, que preside à comissão parlamentar de Economia, Finanças e Combate à Corrupção, defendeu no debate ser mais prudente manter o Fundo Petrolífero como está, afirmando não ver necessidade de rever a Lei.

“Neste momento não é preciso alterar a Lei, porque está a funcionar bem”, disse.

Manuel Tilman recordou que já na Assembleia que preparou a aprovação da actual Lei, e em cujo processo participou activamente, havia a preocupação de assegurar uma reserva financeira para o futuro, e lamentou que ainda não tenha sido criado um banco central, para evitar a confusão com as poupanças oriundas das receitas do petróleo, actualmente sob supervisão da Autoridade Bancária de Pagamentos (ABP).

Abraão Vasconcelos, director daquela instituição, afirmou que as dificuldades enfrentadas pela ABP são, sobretudo, de natureza operacional.

O responsável abordou a diversificação das aplicações do Fundo Petrolífero, explicando o seu funcionamento e alertando que a aplicação noutras divisas que não a moeda oficial (o dólar) deve ser moderada, já que pode vir a ter vários impactos.

segunda-feira, 3 de maio de 2010

Deklarasaun Bancada FRETILIN: PNTL Kaer Militante FRETILIN Uatolari ho Motivo Politiku; Hakotu Direitu Politiku

DEKLARASAUN POLITIKA
BANCADA PARLAMENTAR FRETILIN

PARLAMENTO NASIONAL

DILI, 3 Maiu 2010

Sr Presidenti; Illustres deputados; maluk Povo Timor-Leste.

Dala ida tan, Povo Timor-Leste sai sasin ba atuasaun abuzu poder husi
agente Polisia Nasional Timor-Leste balun neebe viola direitu
fundamental sidadaun ida nian.

Dala ida tan Bancada FRETILIN, maske foti kestaun ida nee, deklara
katak ami halo nunee atu hadia servisu polisia nian, no atu restaura
konfiansa Povo nian ba instituisaun ida nee. Ho nunee, atu restaura
imagen elementus PNTL sira barak, liu sira neebe servisu tuir lei, ho
independensia, professionalismu no etika, no neebe merese duni ita nia
respeitu no apoiu tomak bainhira sira halau sira nia servisu.

Maibe sira neebe iha tendensia viola sidadaun nia direitus no hatudu
katak lakoi servisu ho porfessionalismu no etika, merese duni hetan
eskrutinu publiku, investigasaun, prosesu disiplinar no sansaun
juridiku ba sira nia hahalok.

Iha Sabadu loron 1 Maiu liu ba, iha loron boot direitu trabalhadores
nian, neebe direitus konsagradu iha konstituisaun, Povo Uatolari sai
sasin ba actu repressaun politika husi Comandante PNTL sub-distritu
Uatolari.

Membru Komisaun politika sub-distrital FRETILIN nian, Sr. Afonso dos
Reis, ho naran kodigu resistensia “FRELIMO”, neebe mos veterano luta
armada libertasaun nasional nian, hetan kaer husi elementu PNTL ho
naran Miguel, iha tuku sanulu resin ida, Sabadu bainhira nia iha dalan
atu ba partisipa iha audiensia publika ho PM de facto. Nia protesta
makas tamba nia dehan nia hakarak foti kestaun nudar veterano hodi ba
tahan Sr PM de facto, maibe PNTL la husik nia ba, no la husik nia fila
ba uma.

Maske la iha justifikasaun, elementus PNTL sira lori Sr Afonso FRELIMO
ba posto PNTL nian iha Uatolari, dadur iha neeba too tuku sia kalan.
Durante tempo nia hetan detensaun nia hetan interrogasaun diretamente
husi Commandante PNTL Uatolari, Sr Jacob.

Tuir informasaun neebe Bancada FRETILIN simu husi responsaveis
FRETILIN nian iha Uatolari, PNTL kaer Sr Afonso FRELIMO tamba sira
rona katak nia prepara aan atu partisipa iha diskusaun publiku ba
“kampanha politika” neebe nakfila-aan nudar “konsulta publika”
Primeiru Ministru de factu nian, iha Uatolari loron Sabadu liu ba.

Tuir informasaun neebe Bancada FRETILIN hetan, PNTL kaer Sr Afonso
FRELIMO tamba sira iha objectivu hapara nia partisipasaun iha
“konsluta publika” neebe nia iha intensaun hatahan Sua Excelencia Sr
PM de facto kona ba desastre governasaun ninian.

Detensaun nee, violasaun direitu fundamental tuir konstituisaun RDTL hanesan:

Artigo 6 alinha c) neebe hateten, estadu iha obrigasaun atu defende no
garante sidadaun hotu nia direitu atu partisipa iha vida politika no
iha demokrasia.

Artigo 16, numero 2. Estadu labele diskrimina, halo tratamentu la
hanesan hasoru sidadaun ruma, tamba nia exerse nia konviksaun politika
ka ideologika.

Artigo 46 garante direitu no liberdade total atu partisipa iha vida
politika, no iha partidu politiku neebe sidadaun hili, la hili
diskriminasaun tuir nia rasik hili.

Artigo 63 Sidadaun hotu iha direitu atu partisipa diretamente no
ativamente iha vida politika nasaun nian, nudar rekizitu basiku atu
konsolida sistema demokratiku iha rain ida nee.

Artigo 70 neebe garante no to’o direitu ba opozisaun, inklui dialogo
publiku kona ba kestoens interese publiku nian.

Sr. Presidenti.

Atuasaun PNTL balun Uatolari nian kontra Sr. Alfredo FRELIMO alem de
viola konstituisaun, neebe klaru, tamba assuntu neebe sira apresenta
bainhira kaer, interroga no detem nia mak kona ba nia intensaun atu
hataan Sr PM de facto, kona ba nia governasaun, sai mos nudar
desrespeito boot ba veterano luta libertasaun ida nian.
Ema ida neebe, fo nia aan atu defende Povo no Nasaun Maubere, iha
direitu nudar sidadaun neebe rekonesidu nudar veterano, atu partisipa
iha vida politika neebe nia defende ho nia esforsu tomak iha tempo
funu.

Nia la viola lei ida, no la iha intensaun atu viola, maibe nia hetan
detensaun. Tuir Bancada FRETILIN nia hare, detensaun nee la iha
justifikasaun.

Dala ida tan, ita iha kazu abusu poder husi elementu PNTL nian,
hanesan Uma Fukun Parlamento Nasional tomak sai sasin, kona ba kazu
violasaun iha Atauro, no iha operasaun kona ba ninja nia klamar, iha
Kovalima no Bobonaro iha tinan ida nee.

Iha fulan Abril tinan ida nee, Provedor Direitus Humanus no Justisa
deklara katak, hahu Provedoria halau nia knaar, liu keixa rihun ida
mak tama kona ba violasaun direitus humanus husi publiku, no barak liu
mak envolve elementus PNTL nian. Tuir nia, relatoriu no
rekomendasoens neebe PDHJ haruka ba governu no instituisaun sira
seluk, la hetan asaun ka rezolusaun ruma.

Too agora ita seidauk hare resultadu konkretu kona ba prosesu formal
ka prosesu disiplinar hasoru elementus PNTL neebe viola Povo nia
direitu.

Iha semana rua liu ba ita hotu rona adjuntu komandante PNTL deklara
katak iha grupu armado balun sircula hela iha distritu Ermera.
Bancada FRETILIN hetan ona informasaun kona ba rumores hirak nee, no
deklara katak Bankada duvida informasaun ida nee.

Bancada FRETILIN aprende ona husi manipulasaun neebe mosu iha
operasaun sektor seguransa nian iha 2006 to ohin loron, katak ida nee
invensaun ida, dala ida tan, atu hodi justifika operasaun repressivu
iha fatin ruma. Ida nee klaru ona, hanesan ita hotu hare ho invensaun
klamar ninja nian iha distritu Kovamila no Bobonaro. Husi povo
inocente barak neebe PNTL kaer sem justifikasaun rua ka tolu deit mak
hetan asaun koersiva husi Tribunal.

Bancada FRETILIN suspeita katak la kleur operasaun seguransa
repressivo sei mosu ba povo Eremra tamba rumores grupus armados, liliu
bainhira habesik ona tempu atu PM de facto ba halo nia kampanha
politika iha neeba, hanesan nia halo dadaun iha distritu Leste.

Entaun iha tempu neeba, ita sei hare katak atuasaun repressivu neebe
viola Povo nia direitus no liberdades hanesan halo dadaun ho Sr
Alfredo FRELIMO sei mosu, tamba iha distritu Ermera, PM de facto sei
hetan opozisaun, tamba nia hahalok iha 2006.

Sr. Afonso FRELIMO sei halo keixa formal, no sei buka porsesu tuir
lei, atu responsabiliza membrus PNTL neebe halao operasaun
diskriminasaun no perseguisaun politika hodi halo repressaun ba nia
direitu no liberdade konstitusional hodi fo protesaun ba politiku nain
ida.

Assuntu nee sei sai kazu exemplu…test case…….kona ba oinsa ita nia
rain hetan atuasaun hanesan akontese iha tempo ditadura Suhrato nian.
Provas neebe Bancada FRETILIN hetan, indika klaramente katak, ida nee
atuasaun politika ho orientasaun politika. Agora ita husu mak
nee…….se mak responsavel fo ordem kaer Sr Afonso? Karik hanesan
baibain, sira neebe fo ordem hodi viola lei no konsituisaun.

Sr Presidenti.

Fulan lima liu ona depois de kazu Delta Nova, no ita seidauk rona buat
ruma kona ba investigasaun interna. Ita hotu hatene katak Ministeriu
Publiku halao sira nia prosesu, maibe bancada FRETILIN mos rona ona
katak komissaun investigasaun neebe harii husi governu de factu, neebe
envolve mos sosiedade sivil atu investiga atuasaun PNTL nian, la halao
nia servisu. Too agora seidauk iha investigasaun ruma husi kommissaun
ida nee.

Ita nudar nasaun, nudar Povo neebe hadomi demokrasia, estadu de
direitu no liberdade labele tolera tan situasaun ida neebe
instituisaun seguransa viola lei, konstitusaun no povo nia direitus
humanus bebeik, sem iha iha sansaun ruma. Ita labele tolera situasaun
nafatin, neebe impunidade mak domina no justisa la iha ba vitimas
hirak nee.

Se situasaun ida nee lao nafatin nune, Povo sei lakon respeitu ba
orgauns soberania, instituisaun estadu, orgaun justisa nian, no ikus
mai la respeita ita nia estadu. Nune ita sei la konsolida ita nia
nasaun, maibe ita sei tama ba krize konfiansa ba ita nia instituisoens
Estadu. Ida nee sei sai disastre ba ita nudar Povo, nudar Nasaun.

Too ona tempo parlamentu ida nee, kaer metin prosesu hodi
responsabiliza elementus PNTL, liliu Komando PNTL neebe la iha
kapasidade no responsabilidade atu halau servisu ho professionalismu
no etika. Parlamentu ida nee, bele no iha dever salva justisa no
estadu de direitu iha ita nia rain.

Obrigado barak Sr. Presidenti.

Ba informasaun tan dere ba Deputado Jose Teixeira iha 728 7080

Alkatiri: La iha Koaligasaun ho Xanana; media tenke hadiak aan

FRETILIN

KOMUNIKADU BA IMPRENSA

Dili, 3 Maiu 2010

Alkatiri: Media balun manipula hau nia lia fuan: Laiha aliansa ho
Xanana enkuantu nia ko’us grupu illegal neebe sai husi FRETILIN.

Sekretariu Geral partidu historiku FRETILIN, Dr. Mari Alkatiri, eziji
media nasional balun, liliu Jornal Diario Nasional atu hapara kedas
manipulasaun neebe sira halo husi konferensia imprensa neebe nia halo
iha loron 26 Abril 2010 too agora dadaun, katak nia dehan “2012
FRETILIN-CNRT Hamutuk Kaer Ukun”. Tuir Dr. Alkatiri, ida nee lia fuan
falsu husi media tamba nia nunka deklara ida nee.

Maske Jornal Diario Nasional “hadi’a fali” iha edisaun 28 Abril 2010
katak Dr Alkatiri la deklara lia fuan hirak nee, iha edisaun sexta
feira loron 30 Abril liu ba, no iha edisaun Portugues iha Jornal
Semanario iha Sabadu liu ba, sira nafatin hakerek katak Dr Alkatiri
hakarak halo koaligasaun ho Sr. Xanana.

“Nee la los. Nee lia fuan falsu tebes. Hau bele dehan katak agora
dadaun la iha koaligasaun no sei la iha koaligasaun ho partidu se se
deit molok eleisaun geral. Liliu se nunka iha dalan atu halo
koaligasaun, ka aliansa, ka buat seluk hanesan, ho Xanana nia partidu
enkuantu nia ko’us nafatin iha nia le’et grupu illegal ‘mudansa’ neebe
liderado husi Sr Jose Luis Guterres, neebe uluk sai husi FRETILIN,”
nia deklara.

“Dalan ikus hau eziji media balun atu hadi’a a’an, foti etika
jornalistiku no profesionalismu no hapara manipula hau nia lia fuan
kona ba koaligasaun ka aliansa ho Xanana. Ohin Jornal Diario Nasional
hakerek artigu ida tan neebe temi katak se FRETILIN hakarak
koaligasaun. Nee falsu no sira dishonestu bainhira hakerek kona ba
posibilidade koaligasaun ka aliansa entre FRETILIN ho Xanana, tamba
hau nunka temi ida nee. Sira rasik rekonese ida nee maibe hakerek
nafatin notisia ho tendensia ida nee,” Alkatiri hatutan.

Dr. Alkatiri deklara mos katak nia iha respeitu ba media hotu iha rai
Timor-Leste, inklui Jornal Diario Nasional, maibe iha okaziaun ida nee
sira tenke hadi’a sira nia lalaok ho lia los, no nia hein katak aban
bainrua sira sei hakerek deit tuir deklarasoens neebe nia halo sem
manipulasaun ba nia deklarasoens.

Ba informasaun tan dere ba Sr. Filomeno Aleixo iha 734 0383.

sexta-feira, 30 de abril de 2010

FRETILIN: Komunikadu ba Imprensa Kona ba Kampu Gas Greater Sunrise

FRETILIN
KOMUNIKADU BA IMPRENSA

Dili, 30 Abril 2010

Ita tenke tahan Joint Venture Sunrise nian proposta ho negosiasaun seriu.

Horseik Kompanhia Woodside, no sira nia Joint Venture deklara iha
media internasional katak sira prefere atu halau prosesamentu ba gas
husi kampu Greater Sunrise iha “plataforma flotuante” iha tasi leten
du ke lori mai Timor-Leste ka ba Australia. Partidu FRETILIN deklara
liu husi nia porta voz Deputadu Jose Teixeira katak, maske
deeklarasaun ida nee laos preferensia Timor-Leste nian, governu de
facto labele deit hatan ho deklarasaun oioin maibe tenke tahan ho
reforso ba prosesu negosiasaun ho sira, tamba ida nee deit mak dalan
atu lori kadoras no fabrika prosesamentu mai Timor-Leste, resultadu
ida nebee Timor oan hotu hakarak no buka.

“Ita hotu hakarak apoia governu de facto kona ba prosesu ida ne’e,
tamba ita hotu fiar katak tenke lori kadoras no fabrika gas mai
Timor-Leste. Ne’e iha duni ita nia interese nasional. Maibe, nudar
estadu ita tenke tahan diretamente ba desizaun Joint Venture Sunrise
nian ho ita nia proposta negosiasaun seriu kona ba oinsa ita atu dada
kadoras mai Timor-Leste. Ita labele hatan deit dehan ‘ami la aprova’
oin seluk, ka ‘ami sei nunka aprova’ oin seluk, hanesan porta voz
governu de facto nian deklara agora dadaun. Ita presiza propoen
agenda negosiasaun seriu ba ita nia proposta atu konvense sira katak
ita nia dalan mak diak liu ba ita hotu no los liu tuir aspetu tekniku
no juridiku,” deklara porta voz FRETILIN, Deputadu Jose Teixeira.

Nia dehan katak liu husi prosesu negosiasaun ida neebe transparente,
determinadu no ho objectivu klaru deit mak ita bele konvense sira
katak ita nia proposta mak los. “Laos deit taka odomatan, no buka
hamoe sira iha media. Nune’e ita sei la hetan resultadu neebe ita
buka, no sei hatudu nafatin inkapasidade atu negosia no halo gestaun
ba prosesu ida neebe importante tebes ba ita nia Povo no nasaun nia
futuru,” nia hatutan.

“Iha 30 Maiu 2007 Ministru Rekursus Naturais Australia nian, Ian
MacFarlane deklara katak, Darwin lakon ona oportunidade atu dada
kadoras ba neeba, no katak Woodside no sira nia joint venture sei
tenke rona Timor-Leste nia proposta atu dada kadoras mai ita nia rain,
molok halo desizaun ruma kona ba oinsa atu explora Greater Sunrise.
Tuir ami nia hare kestaun mak ne’e, saida konkretu mak ita nudar
estadu propoen ba sira atu konvense sira katak diak liu prosesa gas
husi Sunrise iha rain Timor-Leste du ke opsaun seluk? Governu de
facto halo duni ona nunee ka lae?” Teixeira husu.

Teixeira deklara katak FRETILIN hatudu ona katak nia sempre pronto atu
kontribui ba hetan resultadu neebe diak ba nasaun, maibe Governu de
facto mak la hatudu transparensia no la husik FRETILIN fo
kontribuisaun ba prosesu negosiasaun.

“Tamba assuntu ida nee envolve interese nasional, mak uluk Presidenti
Republika halo esforsu oinsa FRETILIN, liu husi envolvimentu Dr
Alkatiri nian, tamba nia iha experiensia makas kona ba assuntu ida
nee, bele tulun prosesu negosiasaun. Maibe deputadu CNRT sira mak taka
dalan. Nudar Timor oan ita tenke hamutuk atu hasoru sira, maibe ita
tenke transparente ho malu no ho sira seluk neebe iha interese ba
kestaun bo’ot ida nee. Ita tenke koalia momos ho sira, laos koalia
liu husi deklarasaun ba media deit."

Maibe liliu ita tenke kaer metin prosesu negosiasaun atu tahan sira
nia proposta ho ita nia propostas klaru no forte. Ita tenke negosia
duni, laos deit ezigi. Se ita halo esforsu negosia duni, entaun ita
sei nunka lakon, tamba ita nia pozisaun teknikamente no juridikamanete
forte no justu liu sira nian,” Teixeira taka.

BA INFORMASAUN TAN DERE BA DEPUTADU JOSE TEIXEIRA IHA 728 7080

quarta-feira, 28 de abril de 2010

Bancada Parlamentar FRETILIN: Deklarasaun Politika

Dili, 27 de Abril de 2010

Nai Presidente Parlamento Nacional
Ex.Cias

Deputado sira hanesan membro Parlamento nacional no representante Povo nia, iha dever hodi haburas, no hamentin uma fukun ne’e nia knaar, hodi tatoli Povu nia preocupação ba Governo, no sai Povu nia lian, Povu nia isin, no materializa povo nia mehi hodi haburas no hametin ita nia independência.

Hau nudar Deputado hussi bancada FRETILIN iha knaar no iha competência tomak atu tatoli Povu nia lian no hussu ba Governo, tuir art. 9°, alinea h, no artigos 137° e 138° Rejimento uma fukun nia rasik.

Hau halo requerimento ida ne’e hau hakarak hussu ba Governo atu bele hatan resposta ho escrito tuir Konstituição da República artigo 101° no. 2 e artigo 107°. Atu nune’e ita hotu bele hakruk ka halo tuir lei nebe iha.

Declaração Politica.

► Ohin hau hakarak koalia dalan ida tan kona ba Eletricidade iha Timor laran tomak em particular iha Dili. To’o ohin loron Eletricidade sei mate moris hela deit ka AMP (Ahi Moris Pisca Pisca). Ita hotu la hatene tamba saida mak acontece hanesan ne’e to’o ohin loron?

Hahu aloka osan ba sector Eletricidade iha 2007 (fulan ne’e nia laran) $ 5 e tal mihões, 2008 aloka $ 6,495,000. Milhões iha capital desenvolvimento, Orçamento Ratificativo $ 9 Milhões, osan ida ne’e nia destino mos ita lahatene, tamba osan ne’e la consegue exekuta iha momento neba. Tuir mai iha ano fiscal 2009 Shr Pedro Lay ho Shr Januário Pereira mai apresenta tan osan ba sector Electricidade $ 87 Milhões.

Osan $ 87 M ida ne’e mak sai hanesan mehi ba AMP atu ita nia Povo hetan Electricidade lakan 24 horas, tuir declarações nebe nain ulun competentes sira halo beibeik iha media.

Ho osan 87 M ne’e, GAMP mak hakara sosa fali Geradores nebe tuan, e at liu tan mak geradores hirak ne’e consumo óleo pesado nebe ema matenek nain kategoriza hanesan Technologia Tuan, atu bele realiza mehi nebe ami hatete iha leten, maibe hanoin ambicioso ne’e laiha fatin tamba Plano estratégico laiha, la halo estudos de viabilidade e precisa duni halo estudos seluk nebe importante, hafoin aloka osan ruma ba kategoria Mega-Projecto.

Nain Presidente no maluk deputados sira.

Ho osan 87 M ne’e, sai mos hanesan desastre boot ida ba GAMP nia, tamba osan hirak ne’e mak aloka balu (nebe ita lahatene hira) ba iha Pacote Referendum.

Resultado PR mak ita hotu hare no senti katak osan hirak ne’e hanesan soe deit ka fahe malu deit.

Iha inicio Tinan 2010 ida ne’e duni, GAMP halo lançamento primeira pedra ba Construção Central Eléctrica, depois de aloka osan hahu iha tinan rua liu ba (2008). Construção central Foun ne’e mos to’o horas ne’e laiha progresso ba construção nebe refere.

Ho osan nebe ami temi iha leten to’o oin loron ita hotu lahatene, hira mak aloka ba iha Pacote Referendum e hira mak selu ona ba CNI 22nd ne’e. Tamba iha relatório de execução até ao quarto trimestre ano fiscal 2009 nia nebe ami simu iha semana kotuk hakerek, Construção da Nova central Eléctrica, Linhas de Transmissão e Supervisão ho osan 87 M ne’e dehan executa ona 91%. Hussi 87 M ne’e, 14,500,000 M hanesan orçamento Actual, alteração no orçamento 72,500,000 M e despesas em dinheiro 13,209,000 M.

Maluk sira, osan 87 M ne’e hamosu duvidas no procupações barak, hanesan:
- Osan hira mak aloka ba iha Pakote Referendum?
- Osan hira mak aloka ba halo construção linhas de transmissão?
- Osan hirak mak selu ona ba companhia CNI 22nd.?

Ami hanoin iha buat balu nebe lao la los ona, tamba iha tan mos lista ida nebe mos hanesan “Lista do Pacote de Referendum do Sector da Electricidade” ho orçmaneto alokado 16,693 e tal M nebe to’o oin loron sei polemika hela. Lista ida ne’e ami hakarak hatete katak, iha duni mal administração e korupção.

Tamba Shr. Januário no Shr. José Manuel Carascalhão comenta razões nebe diferentes. Ida hatete lista ne’e Pacote referendum e ida fali hatete Lista Laos pacote referendum maibe pacote emergência. Se hanesan ne’e GAMP ida ne’e hamosu tan pacote emergência. Oin nusa ita bele servisu no desenvolve Nação ne’e, se ita idak idak halo buat hotu hotu tuir nia gosto?

Bahinra Fretilin quetiona Projectos hussi lista ne’e, Shr. Januário defende an hatete katak laiha família ruma nebe involve iha projectos hirak ne’e. Ami hakarak hatete katak projectos hussi lista nebe refere ho osan nebe aloka ba projectos hirak ne’e maka sai problema boot. Tamba osan hirak ne’e aloka la tuir volume servisu, ka BoQ, piur liu tan maka la halo processo aprovisionamento nebe legal, hili malu.

Ami bele fo exemplo ida hanesan osan nebe alokado exagerado, hanesan contrução linhas de baixa tensão, postes de electricdade hussi Laga – Baguia – Afaloikai ho osan $ 4,669,223.68 M companhia “Alvorada Limitada”. E piur liu tan companhia nebe kaer projecto ne’e desconfia shr. Júlio Alfaro nia família. At liu tan maka Shr. Júlio racik mak assina ba lista nebe refere.

GAMP hatete katak companhia estrangeiro labele envolve an iha projectos pacote referendum nia maibe hussi lista nebe refere iha mos companhia ida, “Machineries, Unipessoal Lda” nain estrangeiro nebe kaer projecto tolu hanesan: Distritu Suai ho osan $ 1,124,228. 35; Samoro – Oebaha Oecussi $ 507,235.18 e Mehara Lospalos $ 127,742,68 Mil. Companhia estrangeiro ne’e hetan projecto ho total orçamento $ 1,759,206.21 M.

Construção redes de Electricidade hirak ne’e mos sai hanesan preocupação boot ba ema sira nebe iha sentido Nacionalismo, tamba qualidade projectos sira ne’e la diak. Postes nebe hari iha Díli laran mos kleuk tun sae deit, la halo alicerce ba postes hirak ne’e ho diak, fio electridade nebe instala ne’e mos la halo kaber, fio hirak ne’e bobar malu hanesan ema balu bobar malu atu naok deit osan. Iha sexta feira semana kotuk hetan circuito boot de electricidade ba fios sira nebe Shr Januário haruka instala. Ne’e hatudo momos katak laiha duni capacidade halo plano, laiha sentido Nacionalismo hanoin boot liu ba nia enteresse deit.

Acontecimento ida ne’e precisa halo investigação tamba instalações redes de electricidade hirak ne’e foun e seidak usa to’o fulan.

Electricidade iha Díli laran horas ne’e mate lakan, dehan capacidade mak lato’o ona tamba dehan iha aumenta ba edificações, maibe ita haluha tiha katak se iha duni aumento edifícios hirak ne’e ita tenke hanoin ona tinan ida antes, katak plano desenvolvimento ne’e hatene ona, ita labele naran tur halo hanesan ema mehi.

Ita bele hare, ba iha fatin Turismo Área Branca Díli, kalan kalan Electridade iha fatin neba lakan kapas no nabilan, coitado ba iha Povo maubere nia uma sira iha Díli laran nakukun, tenke halo cortes tamba deit dehan capacidade geradores la to’o, maibe fatin nebe refere electricidade hussik hela lakan loron kalan. Maibe ita nia povo nia uma electricdade haruka halo mate tiha. Maluk sira, ami hanoin GAMP ida ne’e halo descriminação boot, la hanoin duni nia povo tamba cria condições diak ba capitalistas e halo finge ignora tiha povo aileba nia condições.

Ita nia Povo aileba buka sira nia moris faan sasan ruma iha dalan mos haruka prende hotu. Ami hussu atu tenke cria condições uluk ba ita nia povo, laos tamba deit Capitalistas, ita haluha ita nia povo.

Iha Distritos mos Electricidade la lakan, hanesan Manatuto fulan tolu ona mak sira tur iha nakukun laran tamba dehan geradores mak avaria, iha Oecussi mos problema Gestão ba Combustível. Companhia nebe tenke tula mina ba Oecussi GAMP seidauk selu to’o ona fulan nen resin, Iha Maubissi Gerador nebe fornece electricidade halo Poluição makaas, tamba gerador ne’e la halo manutenção ho diak, Maubere nia oan sira nebe hela besik iha fatin neba bele hetan moras respiratório hotu, tamba Poluição ne’e.

Incapacidade, Iresponsabilidade maka GAMP labele e labele halo desenvolvimento ne’e ho diak. Osan tokon ba tokon besik rihun tolu (3 biliões) mak gasta hotu tiha ona maibe Desenvolvimento mak lao hela iha fatin deit.

Tamba ne’e hau hussu no exige ba Parlamento ida ne’e atu hari Inquerito Parlamentar ida atu bele investiga ba assunto nebe refere.

Ba ita boot sira nia atensaun hau hato’o Obrigado barak.
Inacio Freitas Moreira
Deputado Fretilin

terça-feira, 27 de abril de 2010

XANANA ABUZA ORSAMENTU ESTADU HALO PRE-KAMPANHA

DEKLARASAUN POLITIKA BANKADA PARLAMENTAR FRETILIN

Dili, 26 Abril 2010

HUSI XEFE BANCADA ANICETO GUTERRES

Nain Presidenti em exercisiu,

Senhores deputados no Senhoras deputadas,

Povo Maubere tomak.

Titulu: “Sr. Xanana Abuza Orsamentu Estadu Halo Pre-Kampanha”

Sr Presidenti em exercisiu.

Iha semana liu ba ita hotu testemunha espetakulu iha distritu Lautem neebe Sr Primeiru Ministru de facto hanaran “consulta publica” maibe iha liu mak karakter “kampanha politika”.

Maibe hanesan populasaun barak neebe atende, em ves de “consulta publika” sai fali “dictatorial publiku” tamba sorumutuk konsiste ho Sr Primeiru Ministru de facto hakilar ba sira ba horas rua ka tolu, depois tuir mai sira iha deit minutu ida ka rua atu bele fo sai sira nia hanoin, maske sira mak tahan nia kleur liu.

Esplikasaun formal neebe ita hotu simu, mak Sr PM de facto ba halo consulta publika kona ba documento ida nia hanaran Plano Estrategico de Dezenvolvimentu, neebe nia halo iha fulan tolu bainhira nia ba retiru iha Balibar.

Iha semana hirak oin mai bancada FRETILIN sei fo sai formalmente FRETILIN nia hanoin kona ba dokumentu ida nee, neebe tuir lolos seidauk fahe ba opozisaun, sosiedade sivil ka ema seluk. Ema hotu neebe lolos iha direitu atu simu atu bele halo analisis, la simu.

Oinsa ita nia Povo bele akompanha ho didiak se sosiedade sivil no sira rasik seidauk simu no hetan oportunidade atu analisa no hatan sira nia hanoin?
Tamba laos intensaun atu halau consulta publika, maibe atu halo kampanha politika deit. Ita neebe akompanha liu husi reportagem, halo ita hanoin fali ba tempu kampanha tamba Sr PM de facto nia koalia, ka atu koalia lolos liu, nia hakilar no nia halo hanesan tanis ka emosional, hanesan kedas tempo kampanha, bainhira nia hakilar: ”nauk lima sent deit sai!!!!!”. Agora la iha buat ida tamba KKN nee uang rokok deit.

Tuir informasaun segura neebe bancada FRETILIN simu husi povo neebe partisipa, no neebe ami hare iha TVTL nia cobertura, ida nee “One man show”, ka “espetakulu unipessoal”. Laos deit Povo baibain mak loalia hanesan nee, maibe AMP barak mos. Ministrus relevantes la hetan konvite, maske iha buat barak tekniku, neebe lolos sira mos, no sira nia teknikus tenke esplika. Maibe la presiza tamba no fim de enkuantu, laos consulta publika maibe “kampanha politika.”

Ida nee kestaun seriu tamba ita hare katak delegasaun ida neebe bot tebes haan rekursus finanseirus barak tebes husi estadu RDTL. Tamba programa ida nee iha natureza politiku em ves de servisu governu nian, entaun tuir ami nia hare viola Kodigu Penal hanesan tuir mai:

Artigu 296 Pekulatu ho uzu Funsionáriu ne'ebé uza ka husik ema-seluk uza ba fim ne'ebé la tama iha nia destinu veíkulu ka koiza movel seluk ho valór signifikativu, ne'ebé tama iha nia liman ka nia bele kaer tanba nia funsaun, atu hetan ba nia ka ba ema-seluk benefísiu ilejítimu ka hamosu prejuizu ba ema ruma, sei hetan pena prizaun too tinan 2, kuandu buat sira ne'e tama iha nia liman ka nia bele kaer tanba nia funsaun.

Artigu 297 Abuza poder

Funsionáriu ne'ebé abuza podér ka viola obrigasaun, ne'ebé mai hosi funsaun ne'ebé nia kaer, atu hetan benefísiu ba nia ka ba ema-seluk ka hamosu prejuizu ba ema-seluk sei hetan pena prizaun tinan 1 too tinan 4, kuandu dispozisaun legál seluk la haruka aplika pena todan liu.

Tuir Artigu 302, Kodigu Penal nian, Konseitu “funsionáriu” “ba lei penál nia efeitu, sei aplika mós títulu ida-ne'e nia dispozisaun ba ema ne'ebé ezerse funsaun polítika, gover-nativa ka lejislativa.”

Sr. Presidenti.

Nee klaru katak inklui membru governu ka se se mos neebe uza ka abuza rekursus estadu nian ba objetivus politikus, hanesan halo dadaun.

Iha tinan hirak liu ba ita rona sr PM de facto fo sai moralidade barak kona ba nesesidade de-politisa funsionalismu publiku, maibe no fin, de enkuantu ita hotu testemunha katak funsionarius publikus barak mak hetan diretiva atu partisipa. Bancada FRETILIN la fo sala ba sira tamba sira tuir deit diretiva neebe tuun husi gabinete PM de facto nian.

Ita rona deit lia fuan balun neebe PM de facto koalia iha nia intervensaun neebe Povo no partisipante sira seluk tenke tahan ba horas tolu ka haat ka liu.

Sr Presidenti.

Konseitu konsulta publiku nee bancada FRETILIN hatene saida mak nee. Ita besik hotu hatene tamba ita besik hotu ou halau konsulta publiku antes ka ita atende. Konseitu konsulta publika nee bainhira ita ba apresenta konseitu ka programa ruma ba Povo no buka sira nia kontributu, sira nia neon, sira nia visaun, sira nia aspirasaun.

Ho kontrastu mak “kampanha politika”, neebe ita lori ita nia visaun politika, ita nia promesas, ita nia ideologia atu ba konvense ema katak siratenke fiar mak ita atu ukun em ves de fiar ema ka partidu seluk. Ida nee duni mak ita testemunha Sr PM de facto halo; ba faan nia promesa politika, ba tinan rua nulu maske iha tinan badak ita sei ba eleisaun geral fali.

Hanesan chefe suco ida dehan, nia mai faan nia ikan ba ami horas ida ka rua, maibe ami bele ema rua rua husi suco ida idak deit mak koalia, no depois sira fo deit minutu rua atu ita bele koalia.

Maske halo duni kampanha politika, Povo barak mak depois sei iha duvida barak, hanesan, oinsa mak nia atu selu projetus neebe nia promete ho montante dolar milyar sanulu. Dollar myliar sanulu, maibe hanesan nia rasik mos rekonhese iha neeba, Pakote Referendu ho montante tokon hitu nulu resin ualu mos nia la konsegue kontrola agora dun fali empresarius maibe nia la responsavel. La iha membru governu ida mak simu responsabilidade; dun fali empresariu sira.

Iha Dili ita hare katak reabilitasaun linha distribuisaun ho valor tokon rua resin deit mos sira la konsege kontrola, maibe hakarak gasta nafatin ba projetu boot tebes. Fornese bee iha sidade Dili mos la konsegue maibe hakarak halo porjetu dalan atus ida bot liu fali. Taka kuak mos la hatene maibe hakarak loke dalan barak liu, halo tunnel ka kehe foho atu loke dalan.

Hodi rekursus estadu nian, Povo nian ba halo kampanha politika nee assuntu seriu, maibe espetakulu neebe ita assiste iha neeba hanesan komedia ida fali bainhira ita hare buat neebe promete no jeitus neebe hodi apela ba ema nia emosaun, dalan ruma ho ida tanis neebe “biasa” ona ba ita hotu.

Ita hare hakilar mos iha, hanesan ditador balun halo iha mundu.

Bancada FRETILIN preokupa katak fenomeno usa osan estadu atu halo publisidade ba aan husi membru governu barak aumenta ba bebeik. Revista nabilan neebe kusta osan barak neebe nakonu ho sira nia fotos semana semana. Ita hare placard barak agora iha dalan, hanesan ida tara iha tempo komemorasaun tinan PNTL nian, iha fali politiku nain haat sira nia oin, no komandante PNTL nian, iha neeba kompletu ho boina, du ke tau imagen ema polisia nian neebe merese atu simu rekonesimentu iha PNTL nia laran.

Hanesan duni estadu autokratiku neebe iha deit partidu ida hanesan Golkar iha Suharto nia tempo, ka Portugal iha Salazar nia tempo, ka Italia iha Mussolini nia tempo.

Iha sentidu ida nee publicidade husi orgauns soberania politisisadu hotu ba personalidade ukun nain nain tolu nian deit. Spandu kona ba portal internet estadu nian mos iha Sr PM de facto nia retratu hotu.

Usa osan estadu atu promove imagen pessoal no politika nee inaseitavel iha demokrasia konstitusional ida nia laran. Tanba nee bancada FRETILIN sei urgentemente halo proposta lei ida atu kontrola gastus hirak nee, tamba ho pre-kampanha neebe ita hotu hare halo iha Lautem neeba, bele orsamentu barak liu mak usa fali ba publicidade oioin no fins politikus oioin iha kurtu prazu.

Iha semana liu ba ita hotu rona Ministru Negosius Estrangeirus de facto akuza Senhor Agio Pereira selu jornalista sira atu sira publika tuir nia hakarak, no katak nudar porta voz governu de facto nian nia halo ida nee atu kontrola sira. No hanesan Sr Enginheiru Vice PM de facto Mario Carrascalao dehan, “ita hotu hatene Sr Agio kontrola jornalista sira” iha semana liu ba.

Ita la hatene buat hirak nee, maibe tamba laos opozisaun mak akuza, governu de facto nia laran rasik mak fase roupa nee ba publiku, entaun ita tenke simu avizu ida nee, maske sei tenke investiga atu verifika se los ka lae.

Lei especial neebe bele kontrola utilizasaun osan estadu nian ba publicidade neebe iha karater politiku sei sai nudar hakat boot no diak ida atu reforma atividade politika no eleitoral atu halo ita nia demokrasia transparente liu no justu liu.

Bancada FRETILIN hein katak proposta lei nee sei hetan apoiu husi deputadus hotu iha uma fukun ida nee bainhira hatam ba meza.

Orbigadu ba tempo.

Posted by FRETILIN.MEDIA

sexta-feira, 16 de abril de 2010

FRETILIN ALEGA QUE O GOVERNO VENDEU ARROZ PODRE AO POVO

Tradução de ROSÁRIO PEDRUCO

O deputado Elizário Ferreira da Fretilin, disse hoje que há um forte indício de que o Governo, através do Ministério do Turismo, Comércio e Indústria, está a vender arroz podre para o povo.

"No sábado passado, eu mesmo fui ao armazenamento (Bebora) e eu tirei algumas fotos com o meu telemóvel, onde eu vi que quase todo o arroz no armazenamento está podre, mas o pessoal do Ministério levou o arroz para fora e colocou-o numa lona, retirou-o dos sacos velhos e, em seguida, colocou o arroz em sacos novos e depois, mais tarde, vendeu o arroz para a população a US$12 ", disse Ferreira.

De acordo com Ferreira, a população queixou-se do arroz e da sua textura e o governo deveria parar de vender este arroz para a população, pois pode prejudicar a sua saúde.

"Quase todo o arroz armazenado está podre e a população local pediu ao Ministério para não vender o arroz para eles, porque o arroz tem um cheiro muito desagradável", acrescentou.

A deputada Josefa Pereira afirmou que o governo tem desperdiçado o dinheiro da população para comprar milhões de toneladas de arroz, mas quase todo o arroz está podre no armazém do Governo.

"É uma situação lamentável para mim, ver como o governo vende este nauseabundo arroz para a população ao preço de US $15", disse a deputada Pereira.

O deputado Renan Selak da UNDERTIM compartilha também da mesma preocupação, afirmando que o governo deve encontrar uma solução para os problemas de má gestão do estado do arroz e da escassez do arroz na população, especialmente nas áreas remotas de Timor Leste.

Eles apelam à demissão do ministro do Turismo, Comércio e Indústria por ser tão esbanjador.

A investigação sobre alocação do orçamento do estado para a construção da irigação Bebui


TIMOR EXPOSE-15/04/2010

Dili, O Deputado Inácio Moreira falou sobre o assunto aos Jornalistas esta Quinta Feira após de encontrar com o responsável da compahia Roque Construction na salão da comisão D no Parlamento Nacional.

Inácio Moreira disse que a investigação que fez baseiado a indicação no público que indicou a construção da irigação Bebui existe corrupção na declaração que clarificou pela compahia ainda não completou devido de sem documentos por escrita sobre a execução do orçamento.

Inácio Moreira disse mesmo não obter relatório concreto mas a sua parte vai chamar outra vez a companhia e o Ministeriu competente para procurar a solução.
Por outro lado o manager da compahia principal, Juvenciu Rosariu disse que mesmo sem intendimento pelos deputados mas a sua parte vai preparar os documentos e está disponível submeter a investigação organizada pelos deputados.

A construção da irigação Bebui utilizou o orçamento do estado mais de oito milhões de dollares Americano que iniciou no ano 2008 até 2010, os deputados do parlamento Nacional questinam sobre este projecto, porque a companhia principal submeteu três milhões para outra compahia mas até agora ainda não finalizou a construção.

Juvenciu Rosariu clarificou que três milhões que ofereceu para a compahia roque contruction não sicnifica que deve resposabilizar todos os projetus mas é a responsabilidade da compahia principal e vai esforçar-se para finalizar o projeto este mês. (TE)

Novo membro do FAFC

Informação

Alexnadre Pinto, estudante de Relações Internacionais da Universidade do Porto, natural de Iliomar, Distrito de Lospalos, é o novo membro do Fórum Académico da Fretilin em Coimbra (FAFC). A sua entrada no grupo foi confirmada pelo Coordenador-Geral Samuel Freitas.

Para mais informações contacte a Direcção do FAFC

sábado, 10 de abril de 2010

FRETILIN CONSIDERS FRICTION COALITION GOVERNMENT IS MOTIVED BY MONEY

ETLJB – 10 April 2010

Diario Nacional April 9, 2010 language source: Tetun - MP Antoninho Bianco from Fretilin has said that the issue of loyalty to Prime Minister Gusmao which surfaced in the political domain in Timor-Leste recently is motivated by unequal distribution of the money of the people by parties making up the coalition of the Parliamentary Majority Alliance (AMP) led by Prime Minister Gusmao.

"AMP is now fighting each other and does not want to listen to the Prime Minister because their main interest is merely money and they don’t have any interest at all in the common interest of the people and therefore it is obvious that some ministers decide to have their own programs without listening to their Prime Minister because they want to have money for their programs that goes into their own pockets,” said Bianco.

MP Lucas da Costa from the Democratic Party recently said that some ministers are not loyal to Prime Minister Gusmao following the blowup of the news involving the friction between the office of Prime Minister and Minister Zacarias Albano da Costa.

Minister Da Costa has replied to the statement saying that it is PD that is not loyal to Prime Minister Gusmao.

Bianco added, “The consequence of the friction within the AMP is that some ministers tend to focus on their parties with their programs and therefore it is hard for the Prime Minister to guide.”

He also said that Prime Minister Gusmao is afraid of taking actions against these ministers because of the risk of making the coalition fall apart.

The coalition of the government is made up by five political parties: CNRT, PD, PSD, ASDT, and UNDERTIM.

MP Aderito Hugo da Costa from CNRT, the spokesperson for the coalition, said that the position of ministers is political and therefore if any minister does not want to work with the Prime Minister the door is open for him or her to resign.

He also added that the coalition should work together as a team and therefore the team should not play with short message service (SMS).

quarta-feira, 7 de abril de 2010

Alkatiri defende oportunidade de conferência dos movimentos de libertação

Guiné-Bissau

Díli - O líder da FRETILIN, Mari Alkatiri, defendeu hoje (quarta-feira) a urgência de uma conferência dos movimentos de libertação para ajudar à estabilidade na Guiné-Bissau.

Alkatiri, que lidera o maior partido da oposição em Timor-Leste e foi enviado especial do Presidente da República, Ramos-Horta, à Guiné-Bissau, após o assassínio de Nino Vieira , disse à Lusa que a crise na Guiné-Bissau demonstra que "há necessidade de dinamizar a conferência" dos movimentos de libertação.

"Somos países com um percurso comum e a conferência entre partidos políticos envolvidos na libertação, que esteve prevista mas não se realizou, deve ser dinamizada, para contribuir para a estabilização da Guiné-Bissau", disse.

Mari Alkatiri sublinha que "cabe aos guineenses resolverem os seus desentendimentos internos" e atribui à influência externa a instabilidade na Guiné-Bissau.

"A instabilidade na Guiné-Bissau deve-se, em grande parte, à influência externa do narcotráfico para dominar a economia e, na minha opinião, os guineenses devem juntar-se para combater o narcotráfico. Isso é essencial para que a Guiné-Bissau se possa afirmar como Estado de direito democrático", comenta.

Para Mari Alkatiri, outra das condições necessárias para que a Guiné-Bissau possa ter uma estabilidade duradoura é a profissionalização das suas Forças Armadas, para que não estejam sujeitas à instrumentalização dos jogos de poder.

"As eleições na Guiné-Bissau sempre correm bem. O problema são depois os jogos de poder e isso os guineenses têm de resolver", conclui o ex-Primeiro-ministro de Timor-Leste, país que também passou por um grave período de instabilidade em 2006, que fez cair o seu governo.

TENKE INVESTIGA PROJETU IRRIGASAUN AGRIKULURA IHA BEBUI, UTAOLARI, VIQUEQUE

DEKLARASAUN POLITIKA HUSI BANCADA FRETILIN

PARLAMENTU NASIONAL - R.D.T.L.
Dili, 5 de Abril de 2010

Nai Presidente Parlamento Nacional
Fernando de Araújo – Lasama

Ex.Cias

Atu hamentin ita nia Independência hau hanesan Deputado membro Parlamento Nacional no representante Povo nia, iha dever hodi haburas, no hamentin uma fukun ne’e nia knaar, hodi tatoli Povu nia preocupação ba Governo, no sai Povu nia lian, Povu nia isin, no materializa povo nia mehi.

Nudar Deputado hussi bancada FRETILIN hanesan oposição iha knaar no iha competência tomak atu tatoli Povu nia lian no hussu ba Governo, tuir art. 9°, alinea h, no artigos 137° e 138° tuir Rejimento haruka.

Halo requerimento ida ne’e hau hakarak hussu ba Governo atu bele hatan resposta ho escrito tuir Konstituição da República artigo 101° no. 2 e artigo 107°. Atu nune’e ita hotu bele hakruk ka halo tuir lei nebe iha.

Declaração Politica.

► Ohin Bancada Fretilin hakarak koalia kona ba Irrigação Bebui ho orçamento nebe aloka hahu Ano Fiscal 2008 ho montante $ 1,1 milhão, iha Ano Fiscal 2009 aloka $ 4,805 milhões e Ano Fiscal 2010 aloka tan 2.664 milhões, nebe osan total ba Irrigação ne’e hamutuk $ 8,569 milhões.

Hanesan ita hotu hatene ona katak Construção Irrigação Bebui atrasado, ba tinan ida ne’e lao ona ba tinan tolu hahu aloka osan hanesan hatete iha leten. Ita nia povo iha Uatulari labele halo natar. Governo de facto racik hatete katak povo Uatulari sei simu fos MTCI saka ida ida ho osan $ 30 cada fulan bahinra hahu halo construção ne’e. Maibe, povo Uatulari racik halerik hanesan ita hotu hare iha TVTL, povo Uatulari racik mos hatete iha TVTL, atu hakarak sosa fos MTCI, maibe Fos MTCI mos la faan iha neba.

Resultado fiscalização hussi Comissão G, hare resultado construção atrasado, qualidade projecto la standard, at liu tan kanal irrigação nia forma halo fali hanesan didin uma nia, (hare foto).

Projecto Irrigação Bebui hetan Contrato hussi Companhia “United General Constructions”. Companhia UGC ne’e hahu construção ne’e mesak, hafoin to’o tiha fulan 6 (nen) companhia UGC ne’e halo fali Sub-contrato ida ho Companhia “Rocky Constructions”. Bahinra ita hare ba hahalok ne’e companhia UGC ne’e laiha duni capacidade e condições atu halo projecto construção Irrigação ne’e.

Estado, liu liu Governo hatene ona katak companhia ne’e iha problemas ba rehabilitação Prisão Gleno Ermera, tamba osan nebe aloka ba rehabilitação Prisão ne’e la tuir calculo tecnico ka BoQ, ka osan nebe aloka ne’e exagerado!...

Tamba saida mak Governo liu liu Ministério no departementos competentes fo tan contrato Projecto boot ne’e ba companhia ne’e?

Nain Presidente no maluk Deputados sira.

Bahinra ita hare fila fali ba hahalok iha leten, ami considera e desconfia katak processo hotu hotu nebe halo relaciona ho Projecto Construção Irrigação Bebui ne’e iha duni, CNS “Conspiração, Neopotismo e Suborno”. Tamba saida mak projecto boot ho orçamento $ 8,569 milhões ne’e halo processo aprovisionamento ho single sources deit ka hatudo malu deit?

Preocupação seluk nebe ami ami hare hanesan grave maka iha Documento Sub-Contract Agreement Ref. No. RCPL-UGC/ITB 810827/SUBCON 09-001 entre UGC ho Rocky Construtions PTY.LTD. (RCPL) iha artigu 6 kona ba Kustu Kontrato nia:

6.1. …..

6.2. Kustu Sub-Kontrato nebe konkorda tiha ne’e mak iha Dolar Amerikano nia hanesan: USD $ 3, 900, 000.00

6.3. …….

6.4. …….

6.5. Kustu Sub-Kontrato ne’e inklui obrigasaun hotu-hotu (obrigasaun atu importa material construsaun nia) imposto 2%, no imposto sira seluk nebe Sub-Empreteiro bele selu. Se karik Empreteiro principal iha efeito pagamento ba imposto ne’e ho lori naran Sub-Empreteiro nia, pagamento ida ne’e tenke selu husi Empreteiro principal liu hussi hamenus tiha total pagamento osan nia husi progresso servisu Sub-Empreteiro nia.

Nain Presidente no maluk deputados sira.

Ami hare documento Sub-kontrato ne’e kontrator UGC halo la ho Base Legal, piur liu tan membros governo balu mak consiente halo Sub-Contrato ne’e, at liu tan mak osan nebe aloka hamutuk $ 8.569.000 Milhões maibe halo tan fali Sub-Kontrato ida ho kustu $ 3,900,000 Milhões.

Fretilin considera hahalok hanesan ne’e Crime, precisa duni halo investigasaun urgente ba Companhia UGC ne’e, no Ministerio nebe Competente, tamba bosok Estado no halo manipulação osan povo nia.

Maluk sira, Sub-Contrato nebe companhia UCG halo contra Lei aprovisionamento, piur liu tan Sub-contrato ne’e halo tan menos de 50% hussi total orçamento nebe aloka, (8,569 M) ami hanoin ne’e Crime precisa duni halo investigação.

Desenho Tecnico Irrigação ne’e ami considera hanesan Draft, tamba seidauk hetan aprovação hussi engenheiros nebe competente, e piur liu tan la tuir Desenho tecnico nebe Standart.

Ami mos compriende katak ho Orçamento nebe aloka ne’e ba; Construção Irrigação, Consultan no Managemen Fee. Maibe construção Irrigação Bebui ho nia tipo de Irrigação nebe halo Simples, tamba halo deit baragem ho Intake e piur liu tan construção ne’e la tuir Standart, kanal be nia halo fali hanesan parede uma nia e balu to’o oin loron abandona hela, (hare foto).

Orçamento nebe aloka la tuir BoQ, tamba la halo levantamento tecnico profundo e osan hirak ne’e aloka hanesan siik deit.

Mai ita hakiduk ba kotuk hare fila fali ba iha Construção Irrigação Laclo Manatuto ho orçamento $ 6 701 122 Milhões ba Construção Irrigação. Consultan no Managemen Fee no seluk selu tan hamutuk $ 2 400 870 milhões. Construção Irrigação Laclo Manatuto halo ho qualidade e standard e kanal Be nia halo iha be okos.

Comparação ne’e ami tenke halo tamba osan ne’e Povo nia. Labele halo justificação tinan hirak ba kotuk mai to’o iha 2010. Preço materiais ba construção ita labele discute tamba AMP rasik halo tiha ona revisão ba Lei Tributária.

Exemplo barak hatudo momos, tamba incapacidade Governo ida ne’e nia, maka construção Hospital Referencia Baucau, lao ona ba tinan rua resin ona maibe to’o oin loron projecto ne’e abandona hela…… Halo declarações oin oin iha media maibe to’o oin loron laiha progresso hussik hela deit hanesan ne’e. Ne’e hatudo Iresponsabilidade Governo ida ne’e nia.

Projectos Pakote Referendum barak mak qualidade ladiak, hanesan Construção Irrigação Mota Wereca-Lacluta. Proteção ne'e toar bahinra mota tun primeira vez. hanesan soe osan deit. Construção la tuir Standart. Halo contrução tuir fali gosto. GAMP tenke toma responsabilidade, laiha plano halo projectos arbiru deit...... (hare foto).

Tamba ne’e Fretilin hussu ba Governo atu bele haruka mai iha UMA FUKUN ida ne’e:

· Documento Contrato Projecto Irrigação Bebui ho Companhia United General Constructions, UGC.

· Documento Contrato ho Sub-Contrator Rocky Constructions.

· E seluk seluk tan nebe precisa.

Ho nune’e Fretilin hussu no exige ba Parlamento ida ne’e atu urgentemente tenke hari Inquerito Parlamentar ida atu bele hare assunto nebe refere.

Ba ita boot sira nia atensaun hau hato’o Obrigado barak.

Inacio Freitas Moreira
Deputado Fretilin