Frente Revolucionária de Timor Leste Independente

DIRECÇÃO FAFC

Coordenador – Geral

Eng. Samuel Freitas

Vice CoordenadorGeral

Alexnadre Pinto

Contactos:

Samuel Freitas (00351-913892252)

e-mail : faf-coimbra@hotmail.com

Residência Universitária de Santiago, bl. 4, 3810-193, Aveiro, Portugal.


terça-feira, 23 de junho de 2009

Bancada parlamentar FRETILIN


DEKLARASAUN POLITIKA

Dili, 22 de Junho de 2009,


Husi: Deputado Fretilin, Inácio Freitas Moreira

Nai Presidente Parlamento Nacional
Fernando de Araújo – Lasama
Ex.Cias Deputados sira,

Hanesan membro Parlamento nacional no representante Povo nia, iha dever hodi haburas, no hamentin uma fukun ne’e nia knaar, hodi tatoli Povu nia preocupação ba Governo, no sai Povu nia lian,Povu nia isin, no materializa povo nia mehi hodi haburas no hametin ita nia independência.

Hau nudar Deputado husi bancada FRETILIN iha knaar no iha competência tomak atu tatoli Povu nia lian no husu ba Governo, tuir art. 9°, alinea h, no artigos 137° e 138° Rejimento uma fukun nia rasik.

Hau halo requerimento ida ne’e hau hakarak husu ba Governo atu bele hatan resposta ho escrito tuir Konstituição da República artigo 101° nº 2 e artigo 107°. Atu nune’e ita hotu bele hakruk ka halo tuir lei nebe iha.

Declaração Politica
► Ohin hau hakarak koalia dalan ida tan kona ba Eletricidade iha Timor laran tomak em particular koalia kona ba Central Elektrica ho consumo Óleo Pesada nebe Governo ida ne’e hakarak hari tamba deit iha interesse no laiha hanoin futuro no Gerasaun Rai ida nia.

Maluk sira hotu, tempo ne’e lao ema mos labele haruka para. Lao ba tinan rua ona mak Governo ida ne’e koalia no koalia kona ba Central Eléctrica ho Geradores nebe consumo Óleo Pesado.

Hahu ukun aloka osan 4 milhões atu sosa Geradores hodi resolve problema Electricidade iha Timor laran tomak, maibe to’o agora la resolve buat ida, tamba Ministério competente laiha capacidade halo plano estratégico Electrificação nebe diak.

Iha momento neba mos mosu problemas oin oin relação ho orçamento nebe aloka hanesan ami temi iha leten, tamba geradores nebe sosa iha momento nebe agora dadaun balu at tiha ona e liu liu ventuinhas geradores hirak ne’e tohar hotu tiha ona.

Tempo ne’e lao nafatin ba oin, iha orçamento Retificativo 2008 nia, teki teki aloka osan 10 milhões atu sosa Geradores ho consumo óleo pesado e halo construção linhas de Transmissão. Maibe tempo ne;e lao nafatin, osan ne’e rai hela deit hanesan ne’e. La consegue executasaon ne’e tamba Plano mak laiha no intenção ruma nebe iha karik seidauk to’o.

Tempo ne’e lao nafatin, iha orçamento 2009 nia, mai tan ho alocação osan nebe boot, 87 milhões sem apresenta Plano ida no Desenho ruma kona ba projecto ne’e. Hahu hussi ne’e mak ami hatete katak Ministério ne’e laiha duni capacidade halo plano.

Lolos bahinra ita hakarak halo mega projecto ida, tuir lolos tenke prepara plano didiak, tamba ami hanoin desenvolvimento nação nia tenke halo plano ida nebe diak e sustentável.

Maluk sira, tempo ida sei continua lao, horas ne’e ita iha ona meados do ano fiscal 2009. Buat ida seidauk acontece kona ba projecto ne’e.

Declarações barabarak mak nain ulun sira balu halo iha media, hatete katak Construção óleo pesado hahu ona hussi Lospalos, Baucau e dehan tan Geradores ho consumo ne’e bele usa to’o tinan rua nulu.

Maluk sira declarações hanesan ne’e ida nebe mak los? Iha declarações balu hatete tan katak Fretilin, deputado Inácio mak dehan hakarak Politisa deit.

Fretilin nunca politisa e sei la politisa ba saída deit mak hakarak halo diak ba Nação ida ne’e. Fretilin sei hakilar nafatin ba hahalok ruma nebe lao ladiak no latuir lei iha Nação ida ne’e.

Ami iha documento ida hussi Sr. Januário nebe hatete katak, tamba Geradores tuan hirak nebe mak atu lori mai, nia peso hamutuk 150 toneladas.
Tamba ne’e nia hatete precisa constroe tan porto temporário tolu. Hera, Manatotu e Same.

Maluk sira, desde inicio ami hatete tiha ona iha plenária ne’e, katak maquinas hirak boot no todan liu e ita seidauk iha condições para bele hatun maquinas hirak ne’e. Uluk ami koalia compara mos geradores hirak ne’e nia boot hanesan uma Parlamento ida ne’e, maibe maluk sira hamnasa fali.

Tamba saída mak iha tan fali hanoin atu hakarak halo tan Porto tolu ne’e? Halo planu saida mak hanesan ne’e? Desenvolvimento ne’e, ami hussu ho respeito atu labele halo hanesan mehi.

Se hakarak atu halo tan Porto tolu ne’e Orçamento ita boot sira aloka iha nebe? Durante debate orçamento ba ano fiscal 2009 nia ema ida la esplica kona ba projecto construção porto temporário tolu ne’e.

Iha mos rai balu nebe identificado hanesan propriedade privado. Iha nia carta ne’e hatete katak Governo mak sei halo compensação.
Maluk sira labele halo hanesan ne’e ka? Se laiha capacidade halo plano diak liu resigna an ona. Tamba hahalok ne’e grave.

Nai Presidente no maluk deputados sira

Construção Central eléctrica ho Consumo óleo Pesado ne’e ladiak. Decisão politica ne’e la los e salah.

Ami hodi bi’it hatete lia hirak ne’e tamba razoes barabarak nebe desde inicio Bancanda Fretilin koalia to’o oin loron e sei continua koalia nafatin.

Maibe Governo de facto ida ne’e liu hussi ministério competente halo hela manuver manuver máfia hodi obriga atu hari lalais Central eléctrica ne’e.

Problema boot liu mak Geradores hirak ne’e usado. Usa tiha ona tinan hira mos ita lahatene, nia condição lolos ne’e oin sa mos ema ida seidauk hare.

Tamba ne’e ami hakarak hatete, tuir teoria nebe iha Maquinas kamotores nebe usa tiha ona nia ciclo vida tun e nia funcionamento sei la eficiente. Ho razão ne’e ita sei gasta osan boot ba manutenção.

Maluk sira, ami hanoin diak liu resolve lai problemas lubuk ida nebe acontence relaciona ho projecto ne’e. Ex. Falsificação documento“Advance Payment Garantee”. Documento ne’e hato’o ona ba meja Parlamento maibe ami hakarak hussu procedimentos sira ne’e ba to’o iha nebe ona?
Tusan lubuk ida mos ami hussu atu bele fo mai iha Parlamento liu liu ba iha Comicao G.
1. Estudos de Viabilidade ba Impacto Ambiental e Impacto Sócio económico.

2. Documentos contrato ba Projecto ne’e.

3. Documentos de fabrica ho nia especificações ba Geradores hirak ne’e.

Maluk sira, depois de Bancada Fretilin descobre tiha documento nebe falso, Governo ida ne’e resolve deit mesak mesak sem halo investigação ruma. Piur liu tan iha informação katak Director Companhia nebe acina documento ne’e dehan haruka hasai deit. Ami hanoin hahalok hanesanne’e grave tamba iha individuo balu halo escândalo ba Nação.

Maluk sira hotu mak ami respeita, ami hanoin diak liu “siapkan payun sebelum hujan”
Ami hatene katak capacidade geradores tuan hirak ne’e ne’e boot, hanesan sira hatete beibeik katak capacidade ne’e hamutuk 180 MW.

Tuir teoria nebe iha se karik, capacidade ne’e 180 MW, então fio transmissão sira nebe iha dadauk ne’e tenke troca hotu tamba se laebele queima bahinra obriga instala deit.

Ba ami preocupa liu, tamba to’o horas ne’e seidauk iha sinal ruma nebe hatudo hahu Projecto Construção ne’e. Los duni fatin balu atu tau Geradores hirak ne’e hamos duni, maibe problema rai/fatin sira ne’e ami hussu tenke resolve didiak.

Ami sente hanesan tauk fali tamba, dala ruma iha Declarações emocionantes nebe nain ulun sira balu halo, hatete katak tinan ida nia laran Electricidade sei lakan hotu iha Timor laran tomak.
Koalia hanesan ne’e mos diak, maibe tenke koalia ho realidade. Se hakarak dehan electricidade lakan hotu iha tinan ida nia laran, maibe laiha plano ida nebe diak, halo nusa maka bele acontece?
Tamba saída mak Geradores tuan hirak ne’e lori kedas ona mai, maibe construção linhas de transição no sub estacões hirak ne’e seidauk hahu?
Keta halo, iha buat ruma nebe lao la los karik? Ba hahalok ne’e ami tenke desconfia tamba iha duni interesse iha laran.

Nai Presidente no maluk deputados sira

Governo ida ne’e bele obriga an halo Construção Central Eléctrica ho consumo óleo pesado ne’e, maibe labele haluha katak Nação Timor Leste hanesan parte ida hussi Mundo ne’e.
Geradores hirak ne’e, Geradores sira nebe ho Tecnologia Tua, horas ne’e ninia spare parts mos laiha, tamba fabricas hirak ne’e la fabrica ona Geradores ho consumo óleo Pesado.

Maluk sira, Geradores ho modelo ne’e horas ne’e ema la fabrica ona,tamba produz emissão nebe boot nebe estraga ambiente, halo moras no seluk seluk tan.

Nain Ulun balu hatete katak Geradores hirak dehan sei foun, e dehan tan Geradores hirak ne’e nia tinan fabrica 2004 nia. Ida ne’e ami hakarak hatete katak ne’e bosok e la realístico, tamba ema hotu hatene katak geradores ho consumo óleo pesado ne’e nações barak usa iha tinan 1970 to’o 1980.

Maluk sira problema seluk mak ita hotu tenke hanoin resolve mak Emissão NO ka CO2. Distinto deputados balu hatete katak horas ne’e iha Technologia nebe permite atu bele halo oin sa minimisa Emissão ne’e.

Maluk sira ita bele minimisa Emissão hirak ne’e. Maibe oin sa ita halo Desulphurizacao?
Balu hatete, katak bele monta Katalisator, maibe bainhira NO ne’e nakono ona precisa tenke hamos. Carvão hussi NO ne’e atu ba tau los iha nebe?

Ema cientistas sira hatete katak carvão NO ne’e veneno, Carvão NO ne’e hanesan matéria prima ida nebe usa hodi sunu armas Nucleares.

Iha Indonésia horas ne’e dadauk motores nebe halo suar maka’s la fabrica ona, motores hanesan funsiona ho tempo rua ka dua tag.

Iha Singapura Ro’o sira nebe sei usa Geradores ho consumo óleo Pesado mos labele tama iha Porto Singapura.

Iha Antartika horas ne’e dadauk Ro’o sira nebe sei usa Geradores ho consumo óleo pesado labele tama iha neba. Horas ne’e Estado United Kingdom mak bandu.

Liu liu, Nain Ulun sira hussi Nações barak mak bainhira halo visitas ba malu. Ponto Principal mak sempre koalia maka kona ba “Issue Mudança Klimatika”.

Ami hanoin Timor Leste precisa duni balati tuir hahalok hanesan ne’e. Ita precisa mos contribui buat diak ba mundo ne’e. Ita tenke iha consciência, para bele hare sasan sira ne’e hotu, ita labele halo buat balu nebe diak hanesan organiza kuda ahi oan iha fatin hotu hotu e iha parte seluk ita ignora tiha, e halo fali buat balu nebe ladiak ba rai ida ne’e.

Tamba ne’e, ami hanoin, diak liu halo Plano de Electrificação ida nebe diak e Sustentaval.
Diak liu orçamento nebe aloka ona, hahu halo ona ona construção Linhas de Transmissão ho ninia Sub Estacões hirak ne’e, hafoin hotu tiha mak ita hotu hanoin oin sa ita hamutuk decide Geradores ho Tipo oin sa mak ita hakarak usa.Tamba ne’e ami hakarak hussu ba ema hotu, liu liu nain ulun sira hotu nia Conciencia katak:

1. Projecto Construção Central Electrica ho consumo oleo pesado la sustentável hanesan razoes barabarak nebe ami hateten tiha ona.

2. Projecto boot hanesan ne’e liu liu ba enteresse Nacional diak liu halo Consensus hanesan ita nia Presidente RDTL koalia iha nia Discurso Nasaun nia iha 17 de Marso 2009. Lian meno ba Governo liu liu ba Companhia China Nuclear Industry 22 ndConstrution Co. Ltd.

1 Hussu ba Governo atu hare didiak no hanoin ho kakutak malirin konaba Construção Central Eléctrica ho consumo oleo Pesado ne’e,

2. Ba Companhia China Nuclear Industry 22 nd Constrution Co Ltd. Atu labele obriga an halo construção ne’e tamba Partido Fretilin, Sociedade civil nacional ho internacional la aceita no sei la simu construção central electrica ho consumo oleo pesado ne’e tamba ho razoes babarak nebe ami hatete beibeik.

Tamba ne’e ami convida ita hotu atu ba Visita website“http://www.induscard.com", atu hare companhia ida diak nia perfile Internacional nebe fabrica ka faan geradores. Ami visita tiha ona website ne’e maibe, lahetan Companhia ne’e nia perfile. Ne’e hatudo katak Companhia ne’e laiha duni Qualidade e capacidade atu hatama sira nia perfile ne’e iha Website ne’e.Tamba ne’e hau hussu no exige ba Parlamento ida ne’e atu urgentemente tenke hari Inquerito Parlamentar ida atu bele hare assunto nebe refere.

Ba ita boot sira nia atenção hau hato’o Obrigado barak.